Komu przeszkadzała „magistra”? O pewnym typie żeńskich derywatów paradygmatycznych na „-a” w dziejach języka polskiego

Abstract

The subject of the article is female names created from masculine bases by a paradigm shift, such as magistra or ministra. First, diverse opinions on the productivity of this type of feminine derivation in Polish and its compliance with the linguistic norm were presented. Polemicising with the position of the Polish Language Council, which considers the feminine ending in -a to be unusual and without any tradition in the Polish language, the author cites, following researchers of Old Polish word formation, about 15 examples from the oldest Polish language, e.g. gościa, teścia, wnuka, etc. Then, based on job offers published in the pharmaceutical magazine “Wiadomości Farmaceutyczne” from the 1930s, she presents the practice of awarding magistra degrees to women who had a pharmaceutical education. Despite common practice, dictionaries that take into account the vocabulary of the interwar period do not record the title of magistra in its feminine form. The cessation of calling female pharmacists by the word magistra after World War II is part of a more general trend of eliminating female titles, which was accepted by linguists and interpreted as a sign of gender equality.

Tematem artykułu są nazwy żeńskie utworzone od podstaw męskich przez zmianę paradygmatu, takie jak magistra czy ministra. W pierwszej kolejności zreferowane zostały zróżnicowane opinie na temat produktywności tego typu derywacji żeńskiej w polszczyźnie oraz jej zgodności z normą językową. Polemizując ze stanowiskiem Rady Języka Polskiego, uznającej feminatywa na -a za nietypowe i niemające tradycji w języku polskim, autorka przywołuje za badaczkami słowotwórstwa doby staropolskiej ok. 15 przykładów z najdawniejszej polszczyzny, np. gościa, teścia, wnuka itp. Następnie na podstawie ofert pracy zamieszczanych w farmaceutycznym periodyku branżowym „Wiadomości Farmaceutyczne” z lat 30. XX w. ukazuje praktykę stosowania wobec wykształconych farmaceutek tytułu żeńskiego magistra. Pomimo powszechności tego zwyczaju feminatywum magistra nie zostało zarejestrowane przez słowniki włączające do swoich zasobów leksykę międzywojenną. Zanik praktyki stosowania wobec pracownic aptek formacji magistra po II wojnie światowej wpisuje się w ogólniejszą tendencję do eliminowania nazw żeńskich tytułów i stanowisk, co zyskało aprobatę językoznawców i było interpretowane jako przejaw równouprawnienia płci.