Dyskurs prezydencki jako dyskurs pamięci zbiorowej — od wspólnoty lokalnej do wspólnoty narodowej

Abstract

Presidential discourse is an important medium for collective memory because of the president’s role as warrant of the national unity. This memory is shaped in speeches commemorating anniversaries important to the whole community, but also in speeches at meetings with local communities during the president’s trips across the country. The aim of this paper is to analyse the way in which presidential discourse builds the local memory during such meetings, includes it in the national memory, and shapes the attitude of remembering. The corpus consists of the speeches by president Andrzej Duda delivered at meetings with local communities in 2019. The study focuses on the content of collective memory conveyed in the presidential discourse as well as on the narrative, lexical and pragmatic means used to express it (i.e. the independence narrative, evaluative terms, speech acts of thanking). The presidential discourse of memory has three main functions: strengthening bonds between members of the national community, creating patterns of patriotic behaviour and legitimizing power relations. The dominant independence narrative reflects right-wing politics of history, emphasizing hero worship, patriotic and Christian values, the role of the family, as well as the unity of the National community. Although it shows Poland’s past through local history, it ignores the existence of different communities of memory. The independence narrative portrays also the “ordinary people” as the main protagonist of history. Their importance is emphasized by acts of thanks that invert the power relations — the president expresses gratitude to the descendants of the heroes of the past, acknowledging the State’s debt to the people.

Dyskurs prezydencki stanowi ważny nośnik pamięci zbiorowej ze względu na pełnioną przez prezydenta funkcję gwaranta wspólnoty narodowej. Pamięć ta jest kształtowana w wystąpieniach upamiętniających rocznice ważne dla całej wspólnoty, ale także w przemówieniach towarzyszących spotkaniom ze społecznościami lokalnymi podczas wizyt krajowych. Przedmiotem artykułu jest sposób, w jaki dyskurs prezydencki konstruuje podczas takich spotkań pamięć lokalną społeczności, wpisuje ją w pamięć narodową, a także kształtuje samą postawę pamiętania. Materiał badawczy stanowią przemówienia prezydenta Andrzeja Dudy towarzyszące spotkaniom ze społecznościami lokalnymi w 2019 r. Analiza skupia się na treściach pamięci zbiorowej przywoływanych w dyskursie prezydenckim oraz narracyjnych, leksykalnych i pragmatycznych środkach służących ich werbalizacji (schemat narracji niepodległościowej, słownictwo wartościujące, akty podziękowań). W omawianych przemówieniach dyskurs pamięci pełni funkcję więziotwórczą, wzorcotwórczą oraz legitymizującą stosunki władzy. Dominująca narracja niepodległościowa odzwierciedla prawicową politykę historyczną, uwypuklając kult bohaterów, wartości patriotyczne i chrześcijańskie, rolę rodziny, jak również jedność wspólnoty narodowej. Mimo że dzieje Polski są ukazane przez pryzmat wydarzeń lokalnych, pomija się istnienie różnych wspólnot pamięci. Inną cechą tej narracji jest przedstawienie „zwykłych ludzi” jako głównego aktora dziejów. Szczególnie mocno wyrażają to akty podziękowań, w których zostaje odwrócona relacja władzy — prezydent, jako dłużnik ludu, wyraża wdzięczność wobec potomków bohaterów z przeszłości.