Od miski do saloniku kąpielowego. Udomowienie nowoczesnej łazienki

Abstract

Drawing on the technology domestication theory and the concept of bathroom regime, this article aims to analyze the processes of the normalization and transformation of domestic bathrooms in Polish cities in the period from the 1950s to the present. The research was conducted through retrospective in-depth interviews in Warsaw and Poznań. The research was preceded by a quantitative analysis of the diffusion of bathrooms in Poland. Under socialist modernity, the discourse of progress shaped everyday life and made the bathroom a symbol of modern domesticity and social distinction. As bathrooms became the norm in late socialism, status competition shifted toward higher-standard bathrooms, reflecting the mechanisms of fashion. The experience of bathing in warm water in heated bathrooms initiated the transition from the regime of the hygienic bathroom, centered on cleanliness, to the regime of well-being bathroom. In this new regime, the bathroom is a place of not only hygiene but also of comfort, self-care, and identity formation.

Celem artykułu jest analiza procesów upowszechniania się i przemian łazienek w prywatnych mieszkaniach w dużych polskich miastach od połowy XX wieku do współczesności, przy użyciu koncepcji udomowienia urządzeń oraz pojęcia reżimu łazienki. Badania prowadzono metodą retrospektywnych wywiadów pogłębionych w Warszawie i Poznaniu, poprzedzając je ilościową analizą tempa upowszechniania się łazienki i związanej z nią infrastruktury w Polsce. W okresie socjalistycznej nowoczesności dyskurs postępu stawał się sposobem postrzegania rzeczywistości, a postęp – wartością realizowaną w życiu codziennym. Łazienka obiektywizowała tę wartość i była symbolem nowoczesnego gospodarstwa domowego, stanowiąc możliwość wyróżnienia się na tle otoczenia. W późnym socjalizmie, gdy większość mieszkańców miast posiadała łazienkę, statusowy charakter przejęła łazienka w „wyższym standardzie” – zgodnie z mechanizmem mody. Doświadczenie kąpieli w ciepłej wodzie i ciepłej łazience było zalążkiem przewalutowania łazienki: przechodzenia od reżimu higienicznego, skoncentrowanego na obowiązku czystości, do reżimu pielęgnacyjnego, w którym łazienka staje się przestrzenią troski o ciało, komfortu i budowania tożsamości.