Lęk, oswajanie świata i religia. Analiza funkcji religijności w kontekście współczesnych zagrożeń na przykładzie Pomorza

Abstract

The article explores the relationship between anxiety and religiosity in the context of contemporary social crises – the COVID-19 pandemic, the war in Ukraine, and the growing sense of economic insecurity. The aim of the analysis is to examine how religion functions as both an interpretative and emotional resource within the risk society, and whether its significance varies across regions and generations. The study draws on original empirical research conducted in Western and Gdańsk Pomerania, complemented by references to other sociological studies on fear and religiosity. The findings indicate that religiosity affects the level of anxiety mainly indirectly – through the interpretation of religion as a source of meaning, peace and moral guidance. More religious individuals tend to experience lower levels of existential anxiety, while social anxieties appear to be less dependent on religiosity. In light of the collected data, religion no longer performs the role of an exclusive order of meaning; rather, it becomes one of several symbolic tools for coping with uncertainty. In a society marked by chronic feelings of threat, religion assumes a selective character – helping individuals to maintain emotional balance in the face of personal risks, yet losing its capacity to interpret global crises.

Artykuł podejmuje problem relacji między lękiem a religijnością w kontekście współczesnych kryzysów społecznych – pandemii COVID-19, wojny w Ukrainie i narastającej niepewności ekonomicznej. Celem analizy jest ukazanie, w jaki sposób religia funkcjonuje jako zasób interpretacyjny i emocjonalny w społeczeństwie ryzyka, a także czy jej znaczenie różnicuje się regionalnie i pokoleniowo. W opracowaniu wykorzystano wyniki badań własnych zrealizowanych na Pomorzu Zachodnim i Pomorzu Gdańskim, uzupełnione odniesieniami do innych badań socjologicznych nad lękiem i religijnością. Wyniki prezentowanych badań potwierdzają, że religijność wpływa na poziom lęku głównie pośrednio – poprzez interpretację religii jako źródła sensu, spokoju i norm. Osoby bardziej religijne wykazują niższy poziom lęków egzystencjalnych, natomiast lęki społeczne pozostają w większym stopniu niezależne od religijności. W świetle uzyskanych danych religia nie pełni już funkcji wyłącznego porządku sensu, lecz staje się jednym z wielu narzędzi symbolicznego oswajania niepewności. W społeczeństwie naznaczonym chronicznym poczuciem zagrożenia przybiera charakter selektywny: pomaga jednostkom zachować emocjonalną równowagę wobec ryzyk osobistych, lecz traci zdolność interpretowania globalnych kryzysów.