Show simple item record

dc.contributor.authorKowalski, Mariusz
dc.date.accessioned2014-12-12T13:43:29Z
dc.date.available2014-12-12T13:43:29Z
dc.date.issued2012
dc.identifier.citationKowalski M., Wielkie posiadłości ziemskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i ich wpływ na dzisiejsze środowisko antropogeniczne, "Studia z Geografii Politycznej i Historycznej", t. 1, 2012, s. 113-138.pl_PL
dc.identifier.issn2300-0562
dc.identifier.urihttp://hdl.handle.net/11089/5919
dc.description.abstractThe heritage of the Polish-Lithuanian Commonwealth of Both Nations exerts until today an influence on the shape of the geographical environment of Poland and her eastern neighbours, this fact often not being noticed. A particularly strong imprint on the development of spatial structures results from the existence and functioning of the large feudal property. In the period of the Commonwealth, given the far-reaching decentralisation of authority in the country, such large landed properties enjoyed broad judicial and administrative, as well as economic autonomy. Their position and separate character were in many cases strengthened through the status of principality, entail or county. Under several aspects they reminded of the duchies existing at more or less the same time in the German Reich. Liquidation of the Commonwealth in 1795 brought limitations to the autonomy of the landed estates within the framework of the occupying powers, Russia, Prussia and Austria. They continued, though, to fulfil important administrative, cultural and economic functions. Until peasants were affranchised the landed estates had been the primary organiser of economic life and local administration on rural areas. After the affranchising acts the estates shrunk to the manor farms, employing farmhands, but they still played an essential socio-economic role. Their importance was particularly high under the Prussian occupation, where affranchising had limited dimensions, leaving in the hands of the manor farm owners a significant part of the estate from before (the Prussian way toward the capitalism in farming). In the course of introduction of the socialist system after the World War II, the majority of the landed estates and manor farms were transformed into the state farms, which dominated the landscape of the Polish countryside in many areas of the country. In view of the earlier situation in Prussia, this concerned in a particular manner the western part of the country. At the same time, the peasant family farms functioned, belonging to the successors of the affranchised peasants. Within the framework of the socialist system this sector was subject, as well, to supervision of the state administration and was included in the mechanisms of the socialist economy (e.g. obligatory supplies). Lack of civic tradition, which was especially perceptible on the areas of the former Russian occupation, and was, generally, a far-reaching consequence of the feudal serfdom, was definitely conducive to the introduction of this socialist variety of paternalism. It cannot be excluded that the heritage of feudalism was one of the more important factors facilitating the strengthening of the communist rule in Poland and in the neighbouring countries. The continuity of tradition of the separate socio-economic development of the individual landed estates exerted also influence on the development of characteristic cultural features, leading, in particular, to appearance of the distinct ethnographic groups, and to the development of a separate local and regional awareness. The autonomy of the owners of large estates in terms of religion in the times of the Commonwealth, brought about the differentiated denominational landscape on certain areas. The most striking reflection of these processes is constituted by the community of the Reformed Evangelicals, persisting until today, which developed in the northern part of Lithuania, in the Birże estate of the Protestant line of Radziwiłł family. The administrative separation of the large estates, functioning in many cases in an unchanged territorial form for several centuries, shaped also other elements of the contemporary socio-economic landscape. In the 19th century the landed estates and their internal divisions became the basis for development of the modern territorialadministrative division of the country. The traces of these organisational solutions can still be perceived today, first of all in the form of the courses of boundaries of villages, municipalities and counties. Sometimes the existence of the large scale estates (like, e.g., the Zamoyski Entail) influenced the territorial shape of the present-day administrative provinces. The thus described role and significance of the large landed estates allows for considering them as an essential and characteristic element of the political and systemic, as well as socio-economic, order of the Commonwealth, exerting an influence through the consequences of its existence also on the contemporary forms of geographical environment.en
dc.description.abstractArtykuł podkreśla znaczenie wielkich posiadłości ziemskich w ramach systemu polityczno-ustrojowego i społeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zwrócono również uwagę na utrzymujące się przez stulecia antropogeniczne formy przestrzenne, będące efektem szczególnie silnego oddziaływania wielkich posiadłości na kształt życia społeczno-gospodarczego. Wpływ ten można dziś dostrzec w sposobie zagospodarowania przestrzeni oraz w formach i przebiegu licznych zjawiskach o charakterze politycznym, kulturowym i gospodarczym w Polsce oraz u jej wschodnich sąsiadów.
dc.language.isoplpl_PL
dc.publisherWydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiegopl_PL
dc.relation.ispartofseriesStudia z Geografii Politycznej i Historycznej;1/2012
dc.rightsUznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska*
dc.rights.urihttp://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/pl/*
dc.subjectRzeczpospolita Obojga Narodówpl_PL
dc.subjectwielka własność ziemskapl_PL
dc.subjectterytorializacja władzypl_PL
dc.subjectkrajobraz antropogenicznypl_PL
dc.subjecttrwałość form przestrzennychpl_PL
dc.subjectPolish-Lithuanian Commonwealthpl_PL
dc.subjectlarge landed propertypl_PL
dc.subjectterritorialisation of powerpl_PL
dc.subjectthe current anthropogenicpl_PL
dc.subjectlandscapepl_PL
dc.subjectthe stability of spatial formspl_PL
dc.titleWielkie posiadłości ziemskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i ich wpływ na dzisiejsze środowisko antropogenicznepl_PL
dc.title.alternativeLarge landed estates in the Polish-Lithuanian Commonwealth and its impact on today’s anthropogenic environmentalpl_PL
dc.typeArticlepl_PL
dc.page.number113-138pl_PL
dc.contributor.authorAffiliationInstytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PANpl_PL
dc.referencesAjewski K., 2010, Stanisława Kostki Zamoyskiego życie i działalność 1775–1856, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa.pl_PL
dc.referencesAntoniewicz M., 2011, Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii, Wydawnictwo DiG, Warszawa.pl_PL
dc.referencesAugustyniak U., 2001, Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła, Semper, Warszawa.pl_PL
dc.referencesAugustyniak U., 2004, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), Semper, Warszawa.pl_PL
dc.referencesAugustyniak U., 2008, Historia Polski 1572–1795, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesBaranowski I.T., 1907, Z dziejów feudalizmu na Podlasiu. Rajgrodzko-Goniądzkie państwo Radziwiłłów w I poł. XVI w., „Przegląd Historyczny”, 4, s. 62–74, 158–169.pl_PL
dc.referencesBereza A., Kasprzak T., 2004, Wewnętrzny Sybir czyli ballada o pegeerach, „Niebieska Linia”, 5/34, s. 6–9.pl_PL
dc.referencesBłaszczyk G., 2012, Geografia historyczna Wielkiego księstwa Litewskiego, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.pl_PL
dc.referencesChmielińska A., 1925, Księżacy (łowiczanie), Biblioteczka Geograficzna „Orbis” seria 3, t. 9, Kraków.pl_PL
dc.referencesCzamańska I., 2007, Wiśniowieccy. Monografia rodu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.pl_PL
dc.referencesCzubiński A., 1985, Komunistyczna Partia Polski (1918–1938): zarys historii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.pl_PL
dc.referencesDegiel R., 2000, Protestanci i prawosławni. Patronat wyznaniowy Radziwiłłów birżańskich nad Cerkwią prawosławną w Księstwie Słuckim w XVII w., Neriton, Warszawa.pl_PL
dc.referencesDłuski T., 1754, Uwagi w Sprawie Ordynacyi Ostrogskiey: Rozroznione Zdania do Jednomyslnosci Prowadzące, Drukarnia Jezuitów, Lublin.pl_PL
dc.referencesEberhardt P., 1993, Przemiany narodowościowe na Białorusi, Editions Spotkania, Warszawa.pl_PL
dc.referencesEichhorn K.F., 1843, Stosunek xiążęcego domu Radziwiłłów do domów xiążęcych w Niemczech uważany ze stanowiska historycznego i pod względem praw niemieckich politycznych i xiążęcych, A.E. Glücksberg, Warszawa.pl_PL
dc.referencesFalkowski J., 2006, Ziemia lubawska: przyroda, historia, osadnictwo, społeczeństwo, gospodarka, Wydawnictwo UMK, Toruń.pl_PL
dc.referencesGadomski W., 2010, Panowie na PGR-ach, „Gazeta Wyborcza” 5.04.2010.pl_PL
dc.referencesGawlas G., 2000, O kształt zjednoczonego królestwa: niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Wydawnictwo DiG, Warszawa.pl_PL
dc.referencesGorczyca K., 1997, Żychlin pod Koninem. Dzieje wsi i zboru, Semper, Warszawa.pl_PL
dc.referencesGroniowski K., Skowronek J., 1987, Historia Polski, 1795–1914, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.pl_PL
dc.referencesJabłonowski A., 1889, Ziemie Ruskie / Wołyń i Podole, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 8, Gebethner i Wolff, Warszawapl_PL
dc.referencesJabłonowski A., 1903, Ziemie Ruskie / Ruś Czerwona, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 7, cz. 2, Gebethner i Wolff, Warszawa.pl_PL
dc.referencesJakowenko N., 2011, Historia Ukrainy do 1795 roku, PWN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesKarkucińska W., 2000, Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676–1746), Semper, Warszawa.pl_PL
dc.referencesKarvelis D., 2006, Przymus wyznaniowy w „księstwie birżańskim” u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, [w:] Kriegseisen W., Rachuba A. (red.), Litwa w epoce Wazów, IH PAN, Warszawa, s. 257–275.pl_PL
dc.referencesKempa T., 2000, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616), Semper, Warszawa.pl_PL
dc.referencesKempa T., 2002, Dzieje rodu Ostrogskich, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.pl_PL
dc.referencesKoneczny F., 1924, Dzieje administracji w Polsce, Nakładem i drukiem Okręgowej Szkoły Policji Państwowej Ziemi Wileńskiej, Wilno.pl_PL
dc.referencesKonopczyński W., 1986, Dzieje Polski nowożytnej, t. 1–2, Wydawnictwo PAX, Warszawa.pl_PL
dc.referencesKorczak L, 2008, Monarcha i poddani. System władzy w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie wczesnojagiellońskim, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków.pl_PL
dc.referencesKowalski M., 2000, Geografia wyborcza Polski: Zróżnicowanie przestrzenne zachowań wyborczych Polaków w okresie 1989–1998, Geopolitical Studies, 7, IGiPZ PAN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesKowalski M., 2007, Księstwa w przestrzeni politycznej I Rzeczpospolitej, [w:] Kiniorska I., Sala S. (red.), Rola geografii społeczno-ekonomicznej w badaniach regionalnych, Instytut Geografii AŚ-PTG, Kielce, s. 177–186.pl_PL
dc.referencesKowalski M., 2008, Państwa magnackie w przestrzeni polityczno-administracyjnej I Rzeczypospolitej, [w:] Kulesza M. (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s. 33–48.pl_PL
dc.referencesKowalski M., 2009, Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzeczpospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej, „Przegląd Geograficzny”, 81 (2), s. 173–200.pl_PL
dc.referencesKowalski M., Świątek D., Dziemianowicz W., 2011, Społeczeństwo obywatelskie i aktywność społeczna a rozwój regionu, Raport R1 w ramach projektu Trendy rozwojowe Mazowsza.pl_PL
dc.referencesKriegseisen W., 1996, Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej, Semper, Warszawa.pl_PL
dc.referencesKrzemiński J., 2001, Oświecony jaśnie, „Rzeczpospolita”, 156, 06.07.2001.pl_PL
dc.referencesKuras K., 2010, Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich, Historia Iagiellonica, Kraków.pl_PL
dc.referencesKurtyka J., 1999, Posiadłość, dziedziczność i prestiż. Badania nad późnośredniowieczną i wczesnonowożytną wielką własnością możnowładczą w Polsce XIV–XVII wieku, „Roczniki Historyczne”, 65, s. 161–194.pl_PL
dc.referencesKwilecki A., 1998, Ziemiaństwo wielkopolskie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.pl_PL
dc.referencesLandau Z., Tomaszewski J., 1977, Druga Rzeczpospolita, Książka i Wiedza, Warszawa.pl_PL
dc.referencesLubavskij M.K., 1892, Oblastnoe delenie i mestnoe uprawienie litovsko-russkogo gosudarstva vo vremeni izdania pervogo litovskogo statuta, Universiteckaja tipografija, Moskva.pl_PL
dc.referencesLubavskij M.K., 1915, Ocherki istorii litovsko-russkago gosudarstva do Liublinskoj unii vkliuchitelno, Moskovskaja Khudozhestviennaja Piechatnia, Moskva.pl_PL
dc.referencesŁowmiański H., 1986, Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Wydawnictwo UAM, Poznań.pl_PL
dc.referencesMalczewska M., 1985, Latyfundium Radziwiłłów w XV do połowy XVI wieku, PWN, PAN, Warszawa–Poznań.pl_PL
dc.referencesMaroszek J. 2000, Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta: z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.pl_PL
dc.referencesMączak A., 1998, Feudalizm w pierwszej Rzeczpospolitej. Wieloznaczność terminu i ewolucja zjawiska, [w:] Manikowska H., Kochanowicz J. (red.), Feudalizm w Europie średniowiecznej i nowożytnej, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 58, s. 177–185.pl_PL
dc.referencesMączak A., 2002, Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesno nowożytnej, Semper, Warszawa.pl_PL
dc.referencesNajgrakowski M., 1993, Ziemie polskie w XVI wieku, [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, plansza 13.3, Główny Geodeta Kraju, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesMordawski J., 2005, Statystyka ludności kaszubskiej: Kaszubi u progu XXI wieku, Instytut Kaszubski, Gdańsk.pl_PL
dc.referencesNapierała P., 2009, Hesja-Darmstadt w XVIII stuleciu. Wielcy władcy małego państwa, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.pl_PL
dc.referencesParadowska M., 2003, O historii Bambrów inaczej, Wydawnictwo Miejskie, staraniem Towarzystwa Bambrów Poznańskich, Poznań.pl_PL
dc.referencesPetera J., 1995, Stroje ludowe Zamojszczyzny, [w:] Przyczynki do etnografii Zamojszczyzny. Materiały ogólnopolskiej sesji popularnonaukowej Zamość, 22–24.IX. 1995, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Zamościu, Zamość, s. 39–54.pl_PL
dc.referencesPietkiewicz K., 1995, Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagielloń- czyka: studia nad dziejami państwa i społeczeństwa na przełomie XV i XVI wieku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.pl_PL
dc.referencesPiński J., Zdziechowska M., 2007, Klątwa błękitnej krwi. Arystokraci kontra arystotechnokraci, „Wprost”, 34 (1287).pl_PL
dc.referencesPlit J., 2011, Piętno władzy i właścicieli odciśnięte w krajobrazie kulturowym, [w:] Bernat S. (red.), Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 15, Sosnowiec, s. 125–138.pl_PL
dc.referencesPopulation and housing census 2001: http://www.stat.gov.lt/en/.pl_PL
dc.referencesPostek R., 2010, Szkoci w Węgrowie: http://fotografika.i-csa.com/album/nagrobki_ szkotow_edd.html.pl_PL
dc.referencesProchaska A., 1907, O wyzwoleniu z maństwa na Rusi, „Kwartalnik Historyczny”, 21, s. 654–657.pl_PL
dc.referencesRachuba A., 1997, Sprawa dóbr Radziwiłłów birżańskich w latach 1655–1662, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 7, s. 51–70.pl_PL
dc.referencesReder J., 1983, Zamość jako stolica regionu, [w:] Kowalczyk J. (red.), Czterysta lat Zamościa, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk –Łódź.pl_PL
dc.referencesRykała A., 2011, Mniejszości religijne w Polsce – geneza, struktury przestrzenne, tło etniczne, Wydawnictwo UŁ, Łódź.pl_PL
dc.referencesSienkiewicz W., 1982, Ziemianie zależni w Wielkim Księstwie Litewskim od połowy XVI do połowy XVIII wieku. Studium z dziejów feudalizmu litewskiego, rozprawa doktorska, Wydział Historyczny UW, Warszawa.pl_PL
dc.referencesSkawiński M., 2000, Górale Polscy w Europie Środkowej – informacje podstawowe, „Pamiętnik PTT”, 9, s. 27–36.pl_PL
dc.referencesSkowronek E., 2005, Wpływ działalności gospodarczej Ordynacji Zamojskiej na kształt dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Zamojszczyzny, [w:] Skowronek E. (red.) Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 19–36.pl_PL
dc.referencesSobczyński M., 2006, Państwa i terytoria zależne. Ujęcie geograficzno-polityczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.pl_PL
dc.referencesSobczyński M., 2008, Polskie doświadczenia w zakresie badań granic reliktowych i krajobrazu pogranicza, [w:] Kulesza M. (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s. 66–78.pl_PL
dc.referencesSójka-Zielińska K., 1962, Fideikomisy familijne w prawie pruskim, UW, Warszawa.pl_PL
dc.referencesStandara W., 1984, Tradycyjny strój lubawski. Rekonstrukcja, Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze” w Olsztynie – Oddział w Lubawie, Olsztyn.pl_PL
dc.referencesStankowa M., 1975, Dawny powiat szczebrzeski XIV-XVIII w., Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa.pl_PL
dc.referencesStawarz A., 2003, Mazowsze jako współczesny region etnograficzny wstydliwy „skansen” czy atrakcja kulturowo-turystyczna?, [w:] Koseski A., Stawarz A. (red.) Tożsamość kulturowa regionu w warunkach integracji europejskiej – przykład Mazowsza, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Warszawa, s. 81–91.pl_PL
dc.referencesStefański J., 1995, Specyfika kultury ludowej na terenie województwa zamojskiego /Zamojszczyzny/, [w:] Przyczynki do etnografii Zamojszczyzny. Materiały ogólnopolskiej sesji popularnonaukowej Zamość, 22–24.IX.1995, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Zamościu, Zamość, s. 17–38.pl_PL
dc.referencesStepaniuk M., 2008, Przyrodnicze i społeczno-gospodarcze uwarunkowania zmian użytkowania terenu Niecki Gródecko-Michałowskiej, praca doktorska, IGiPZ PAN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesStępnik K. (red ), 2007, Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna, Wydawnictwo UMCS, Lublin.pl_PL
dc.referencesSzczepaniak-Kroll A., 2010, Tożamość poznańskich rodzin pochodzenia niemieckiego: Losy Bajerleinów i Dittrichów (XVIII–XX w.), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.pl_PL
dc.referencesSzydlik R., Szydlik W., 2001, Osadnictwo kurpiowskie na Puszczy Białej, Zarząd Główny Związku Kurpiów, Ostrołęka.pl_PL
dc.referencesUjma M., 2005, Latyfundium Jana Sobieskiego 1652–1696, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opolepl_PL
dc.referencesUrbańczyk S., 1968, Zarys dialektologii polskiej, PWN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesWisner H., 1992, Książęta na Birżach i Dubinkach a przymus wyznaniowy (1. poł. XVII w.) // Nas radavad. Kn. 2. Grodna, cz. 2. s. 303–313.pl_PL
dc.referencesWisner H., 2000, Janusz Radziwiłł 1612–1655. Wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Wydawnictwo Mada, Warszawa.pl_PL
dc.referencesWitkowski W., 2007, Historia administracji w Polsce 1764–1989, PWN, Warszawa.pl_PL
dc.referencesZajezierska K., Molga T., 2011, Łowcy kamienic, „Wprost”, 34 (1489).pl_PL
dc.referencesZakrzewski A.B., 2010, Czy Litwa XVI–XVIII wieku znała demokrację szlachecką i oligarchię magnacką? [w:] Grodziski S., Malec D., Karabowicz A., Stus M. (red.), Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, t. 1–2, Kraków, s. 1189–1201.pl_PL
dc.referencesŻarnowski J., 1988, Społeczeństwo i klasy, [w:] Tomicki J. (red.), Polska Odrodzona 1918–1939, Wiedza Powszechna, Warszawa, s. 226–284.pl_PL


Files in this item

Thumbnail
Thumbnail

This item appears in the following Collection(s)

Show simple item record

Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska
Except where otherwise noted, this item's license is described as Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska