dc.contributor.author | Kowalski, Mariusz | |
dc.date.accessioned | 2014-12-12T13:43:29Z | |
dc.date.available | 2014-12-12T13:43:29Z | |
dc.date.issued | 2012 | |
dc.identifier.citation | Kowalski M., Wielkie posiadłości ziemskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i ich wpływ na dzisiejsze środowisko antropogeniczne, "Studia z Geografii Politycznej i Historycznej", t. 1, 2012, s. 113-138. | pl_PL |
dc.identifier.issn | 2300-0562 | |
dc.identifier.uri | http://hdl.handle.net/11089/5919 | |
dc.description.abstract | The heritage of the Polish-Lithuanian Commonwealth of Both Nations exerts until
today an influence on the shape of the geographical environment of Poland and her
eastern neighbours, this fact often not being noticed. A particularly strong imprint on the
development of spatial structures results from the existence and functioning of the large
feudal property. In the period of the Commonwealth, given the far-reaching decentralisation
of authority in the country, such large landed properties enjoyed broad
judicial and administrative, as well as economic autonomy. Their position and separate
character were in many cases strengthened through the status of principality, entail or
county. Under several aspects they reminded of the duchies existing at more or less the
same time in the German Reich.
Liquidation of the Commonwealth in 1795 brought limitations to the autonomy of
the landed estates within the framework of the occupying powers, Russia, Prussia and
Austria. They continued, though, to fulfil important administrative, cultural and
economic functions. Until peasants were affranchised the landed estates had been the
primary organiser of economic life and local administration on rural areas. After the
affranchising acts the estates shrunk to the manor farms, employing farmhands, but they
still played an essential socio-economic role. Their importance was particularly high
under the Prussian occupation, where affranchising had limited dimensions, leaving in
the hands of the manor farm owners a significant part of the estate from before (the
Prussian way toward the capitalism in farming). In the course of introduction of the
socialist system after the World War II, the majority of the landed estates and manor farms were transformed into the state farms, which dominated the landscape of the
Polish countryside in many areas of the country. In view of the earlier situation in
Prussia, this concerned in a particular manner the western part of the country. At the
same time, the peasant family farms functioned, belonging to the successors of the
affranchised peasants. Within the framework of the socialist system this sector was
subject, as well, to supervision of the state administration and was included in the
mechanisms of the socialist economy (e.g. obligatory supplies). Lack of civic tradition,
which was especially perceptible on the areas of the former Russian occupation, and
was, generally, a far-reaching consequence of the feudal serfdom, was definitely
conducive to the introduction of this socialist variety of paternalism. It cannot be
excluded that the heritage of feudalism was one of the more important factors facilitating
the strengthening of the communist rule in Poland and in the neighbouring countries.
The continuity of tradition of the separate socio-economic development of the
individual landed estates exerted also influence on the development of characteristic
cultural features, leading, in particular, to appearance of the distinct ethnographic
groups, and to the development of a separate local and regional awareness. The
autonomy of the owners of large estates in terms of religion in the times of the
Commonwealth, brought about the differentiated denominational landscape on certain
areas. The most striking reflection of these processes is constituted by the community of
the Reformed Evangelicals, persisting until today, which developed in the northern part
of Lithuania, in the Birże estate of the Protestant line of Radziwiłł family.
The administrative separation of the large estates, functioning in many cases in an
unchanged territorial form for several centuries, shaped also other elements of the
contemporary socio-economic landscape. In the 19th century the landed estates and their
internal divisions became the basis for development of the modern territorialadministrative
division of the country. The traces of these organisational solutions can
still be perceived today, first of all in the form of the courses of boundaries of villages,
municipalities and counties. Sometimes the existence of the large scale estates (like, e.g.,
the Zamoyski Entail) influenced the territorial shape of the present-day administrative
provinces.
The thus described role and significance of the large landed estates allows for
considering them as an essential and characteristic element of the political and systemic,
as well as socio-economic, order of the Commonwealth, exerting an influence through
the consequences of its existence also on the contemporary forms of geographical
environment. | en |
dc.description.abstract | Artykuł podkreśla znaczenie wielkich posiadłości ziemskich w ramach systemu polityczno-ustrojowego
i społeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zwrócono również uwagę
na utrzymujące się przez stulecia antropogeniczne formy przestrzenne, będące efektem szczególnie
silnego oddziaływania wielkich posiadłości na kształt życia społeczno-gospodarczego. Wpływ
ten można dziś dostrzec w sposobie zagospodarowania przestrzeni oraz w formach i przebiegu
licznych zjawiskach o charakterze politycznym, kulturowym i gospodarczym w Polsce oraz u jej
wschodnich sąsiadów. | |
dc.language.iso | pl | pl_PL |
dc.publisher | Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego | pl_PL |
dc.relation.ispartofseries | Studia z Geografii Politycznej i Historycznej;1/2012 | |
dc.rights | Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska | * |
dc.rights.uri | http://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/pl/ | * |
dc.subject | Rzeczpospolita Obojga Narodów | pl_PL |
dc.subject | wielka własność ziemska | pl_PL |
dc.subject | terytorializacja władzy | pl_PL |
dc.subject | krajobraz antropogeniczny | pl_PL |
dc.subject | trwałość form przestrzennych | pl_PL |
dc.subject | Polish-Lithuanian Commonwealth | pl_PL |
dc.subject | large landed property | pl_PL |
dc.subject | territorialisation of power | pl_PL |
dc.subject | the current anthropogenic | pl_PL |
dc.subject | landscape | pl_PL |
dc.subject | the stability of spatial forms | pl_PL |
dc.title | Wielkie posiadłości ziemskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i ich wpływ na dzisiejsze środowisko antropogeniczne | pl_PL |
dc.title.alternative | Large landed estates in the Polish-Lithuanian Commonwealth and its impact on today’s anthropogenic environmental | pl_PL |
dc.type | Article | pl_PL |
dc.page.number | 113-138 | pl_PL |
dc.contributor.authorAffiliation | Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN | pl_PL |
dc.references | Ajewski K., 2010, Stanisława Kostki Zamoyskiego życie i działalność 1775–1856, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Antoniewicz M., 2011, Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii, Wydawnictwo DiG, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Augustyniak U., 2001, Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła, Semper, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Augustyniak U., 2004, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), Semper, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Augustyniak U., 2008, Historia Polski 1572–1795, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Baranowski I.T., 1907, Z dziejów feudalizmu na Podlasiu. Rajgrodzko-Goniądzkie państwo Radziwiłłów w I poł. XVI w., „Przegląd Historyczny”, 4, s. 62–74, 158–169. | pl_PL |
dc.references | Bereza A., Kasprzak T., 2004, Wewnętrzny Sybir czyli ballada o pegeerach, „Niebieska Linia”, 5/34, s. 6–9. | pl_PL |
dc.references | Błaszczyk G., 2012, Geografia historyczna Wielkiego księstwa Litewskiego, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Chmielińska A., 1925, Księżacy (łowiczanie), Biblioteczka Geograficzna „Orbis” seria 3, t. 9, Kraków. | pl_PL |
dc.references | Czamańska I., 2007, Wiśniowieccy. Monografia rodu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Czubiński A., 1985, Komunistyczna Partia Polski (1918–1938): zarys historii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Degiel R., 2000, Protestanci i prawosławni. Patronat wyznaniowy Radziwiłłów birżańskich nad Cerkwią prawosławną w Księstwie Słuckim w XVII w., Neriton, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Dłuski T., 1754, Uwagi w Sprawie Ordynacyi Ostrogskiey: Rozroznione Zdania do Jednomyslnosci Prowadzące, Drukarnia Jezuitów, Lublin. | pl_PL |
dc.references | Eberhardt P., 1993, Przemiany narodowościowe na Białorusi, Editions Spotkania, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Eichhorn K.F., 1843, Stosunek xiążęcego domu Radziwiłłów do domów xiążęcych w Niemczech uważany ze stanowiska historycznego i pod względem praw niemieckich politycznych i xiążęcych, A.E. Glücksberg, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Falkowski J., 2006, Ziemia lubawska: przyroda, historia, osadnictwo, społeczeństwo, gospodarka, Wydawnictwo UMK, Toruń. | pl_PL |
dc.references | Gadomski W., 2010, Panowie na PGR-ach, „Gazeta Wyborcza” 5.04.2010. | pl_PL |
dc.references | Gawlas G., 2000, O kształt zjednoczonego królestwa: niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Wydawnictwo DiG, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Gorczyca K., 1997, Żychlin pod Koninem. Dzieje wsi i zboru, Semper, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Groniowski K., Skowronek J., 1987, Historia Polski, 1795–1914, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Jabłonowski A., 1889, Ziemie Ruskie / Wołyń i Podole, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 8, Gebethner i Wolff, Warszawa | pl_PL |
dc.references | Jabłonowski A., 1903, Ziemie Ruskie / Ruś Czerwona, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 7, cz. 2, Gebethner i Wolff, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Jakowenko N., 2011, Historia Ukrainy do 1795 roku, PWN, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Karkucińska W., 2000, Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676–1746), Semper, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Karvelis D., 2006, Przymus wyznaniowy w „księstwie birżańskim” u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, [w:] Kriegseisen W., Rachuba A. (red.), Litwa w epoce Wazów, IH PAN, Warszawa, s. 257–275. | pl_PL |
dc.references | Kempa T., 2000, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616), Semper, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Kempa T., 2002, Dzieje rodu Ostrogskich, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń. | pl_PL |
dc.references | Koneczny F., 1924, Dzieje administracji w Polsce, Nakładem i drukiem Okręgowej Szkoły Policji Państwowej Ziemi Wileńskiej, Wilno. | pl_PL |
dc.references | Konopczyński W., 1986, Dzieje Polski nowożytnej, t. 1–2, Wydawnictwo PAX, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Korczak L, 2008, Monarcha i poddani. System władzy w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie wczesnojagiellońskim, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków. | pl_PL |
dc.references | Kowalski M., 2000, Geografia wyborcza Polski: Zróżnicowanie przestrzenne zachowań wyborczych Polaków w okresie 1989–1998, Geopolitical Studies, 7, IGiPZ PAN, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Kowalski M., 2007, Księstwa w przestrzeni politycznej I Rzeczpospolitej, [w:] Kiniorska I., Sala S. (red.), Rola geografii społeczno-ekonomicznej w badaniach regionalnych, Instytut Geografii AŚ-PTG, Kielce, s. 177–186. | pl_PL |
dc.references | Kowalski M., 2008, Państwa magnackie w przestrzeni polityczno-administracyjnej I Rzeczypospolitej, [w:] Kulesza M. (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s. 33–48. | pl_PL |
dc.references | Kowalski M., 2009, Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzeczpospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej, „Przegląd Geograficzny”, 81 (2), s. 173–200. | pl_PL |
dc.references | Kowalski M., Świątek D., Dziemianowicz W., 2011, Społeczeństwo obywatelskie i aktywność społeczna a rozwój regionu, Raport R1 w ramach projektu Trendy rozwojowe Mazowsza. | pl_PL |
dc.references | Kriegseisen W., 1996, Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej, Semper, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Krzemiński J., 2001, Oświecony jaśnie, „Rzeczpospolita”, 156, 06.07.2001. | pl_PL |
dc.references | Kuras K., 2010, Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich, Historia Iagiellonica, Kraków. | pl_PL |
dc.references | Kurtyka J., 1999, Posiadłość, dziedziczność i prestiż. Badania nad późnośredniowieczną i wczesnonowożytną wielką własnością możnowładczą w Polsce XIV–XVII wieku, „Roczniki Historyczne”, 65, s. 161–194. | pl_PL |
dc.references | Kwilecki A., 1998, Ziemiaństwo wielkopolskie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Landau Z., Tomaszewski J., 1977, Druga Rzeczpospolita, Książka i Wiedza, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Lubavskij M.K., 1892, Oblastnoe delenie i mestnoe uprawienie litovsko-russkogo gosudarstva vo vremeni izdania pervogo litovskogo statuta, Universiteckaja tipografija, Moskva. | pl_PL |
dc.references | Lubavskij M.K., 1915, Ocherki istorii litovsko-russkago gosudarstva do Liublinskoj unii vkliuchitelno, Moskovskaja Khudozhestviennaja Piechatnia, Moskva. | pl_PL |
dc.references | Łowmiański H., 1986, Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Wydawnictwo UAM, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Malczewska M., 1985, Latyfundium Radziwiłłów w XV do połowy XVI wieku, PWN, PAN, Warszawa–Poznań. | pl_PL |
dc.references | Maroszek J. 2000, Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta: z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok. | pl_PL |
dc.references | Mączak A., 1998, Feudalizm w pierwszej Rzeczpospolitej. Wieloznaczność terminu i ewolucja zjawiska, [w:] Manikowska H., Kochanowicz J. (red.), Feudalizm w Europie średniowiecznej i nowożytnej, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 58, s. 177–185. | pl_PL |
dc.references | Mączak A., 2002, Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesno nowożytnej, Semper, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Najgrakowski M., 1993, Ziemie polskie w XVI wieku, [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, plansza 13.3, Główny Geodeta Kraju, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Mordawski J., 2005, Statystyka ludności kaszubskiej: Kaszubi u progu XXI wieku, Instytut Kaszubski, Gdańsk. | pl_PL |
dc.references | Napierała P., 2009, Hesja-Darmstadt w XVIII stuleciu. Wielcy władcy małego państwa, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Paradowska M., 2003, O historii Bambrów inaczej, Wydawnictwo Miejskie, staraniem Towarzystwa Bambrów Poznańskich, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Petera J., 1995, Stroje ludowe Zamojszczyzny, [w:] Przyczynki do etnografii Zamojszczyzny. Materiały ogólnopolskiej sesji popularnonaukowej Zamość, 22–24.IX. 1995, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Zamościu, Zamość, s. 39–54. | pl_PL |
dc.references | Pietkiewicz K., 1995, Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagielloń- czyka: studia nad dziejami państwa i społeczeństwa na przełomie XV i XVI wieku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Piński J., Zdziechowska M., 2007, Klątwa błękitnej krwi. Arystokraci kontra arystotechnokraci, „Wprost”, 34 (1287). | pl_PL |
dc.references | Plit J., 2011, Piętno władzy i właścicieli odciśnięte w krajobrazie kulturowym, [w:] Bernat S. (red.), Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 15, Sosnowiec, s. 125–138. | pl_PL |
dc.references | Population and housing census 2001: http://www.stat.gov.lt/en/. | pl_PL |
dc.references | Postek R., 2010, Szkoci w Węgrowie: http://fotografika.i-csa.com/album/nagrobki_ szkotow_edd.html. | pl_PL |
dc.references | Prochaska A., 1907, O wyzwoleniu z maństwa na Rusi, „Kwartalnik Historyczny”, 21, s. 654–657. | pl_PL |
dc.references | Rachuba A., 1997, Sprawa dóbr Radziwiłłów birżańskich w latach 1655–1662, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 7, s. 51–70. | pl_PL |
dc.references | Reder J., 1983, Zamość jako stolica regionu, [w:] Kowalczyk J. (red.), Czterysta lat Zamościa, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk –Łódź. | pl_PL |
dc.references | Rykała A., 2011, Mniejszości religijne w Polsce – geneza, struktury przestrzenne, tło etniczne, Wydawnictwo UŁ, Łódź. | pl_PL |
dc.references | Sienkiewicz W., 1982, Ziemianie zależni w Wielkim Księstwie Litewskim od połowy XVI do połowy XVIII wieku. Studium z dziejów feudalizmu litewskiego, rozprawa doktorska, Wydział Historyczny UW, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Skawiński M., 2000, Górale Polscy w Europie Środkowej – informacje podstawowe, „Pamiętnik PTT”, 9, s. 27–36. | pl_PL |
dc.references | Skowronek E., 2005, Wpływ działalności gospodarczej Ordynacji Zamojskiej na kształt dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Zamojszczyzny, [w:] Skowronek E. (red.) Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 19–36. | pl_PL |
dc.references | Sobczyński M., 2006, Państwa i terytoria zależne. Ujęcie geograficzno-polityczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń. | pl_PL |
dc.references | Sobczyński M., 2008, Polskie doświadczenia w zakresie badań granic reliktowych i krajobrazu pogranicza, [w:] Kulesza M. (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s. 66–78. | pl_PL |
dc.references | Sójka-Zielińska K., 1962, Fideikomisy familijne w prawie pruskim, UW, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Standara W., 1984, Tradycyjny strój lubawski. Rekonstrukcja, Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze” w Olsztynie – Oddział w Lubawie, Olsztyn. | pl_PL |
dc.references | Stankowa M., 1975, Dawny powiat szczebrzeski XIV-XVIII w., Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Stawarz A., 2003, Mazowsze jako współczesny region etnograficzny wstydliwy „skansen” czy atrakcja kulturowo-turystyczna?, [w:] Koseski A., Stawarz A. (red.) Tożsamość kulturowa regionu w warunkach integracji europejskiej – przykład Mazowsza, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Warszawa, s. 81–91. | pl_PL |
dc.references | Stefański J., 1995, Specyfika kultury ludowej na terenie województwa zamojskiego /Zamojszczyzny/, [w:] Przyczynki do etnografii Zamojszczyzny. Materiały ogólnopolskiej sesji popularnonaukowej Zamość, 22–24.IX.1995, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Zamościu, Zamość, s. 17–38. | pl_PL |
dc.references | Stepaniuk M., 2008, Przyrodnicze i społeczno-gospodarcze uwarunkowania zmian użytkowania terenu Niecki Gródecko-Michałowskiej, praca doktorska, IGiPZ PAN, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Stępnik K. (red ), 2007, Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna, Wydawnictwo UMCS, Lublin. | pl_PL |
dc.references | Szczepaniak-Kroll A., 2010, Tożamość poznańskich rodzin pochodzenia niemieckiego: Losy Bajerleinów i Dittrichów (XVIII–XX w.), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań. | pl_PL |
dc.references | Szydlik R., Szydlik W., 2001, Osadnictwo kurpiowskie na Puszczy Białej, Zarząd Główny Związku Kurpiów, Ostrołęka. | pl_PL |
dc.references | Ujma M., 2005, Latyfundium Jana Sobieskiego 1652–1696, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole | pl_PL |
dc.references | Urbańczyk S., 1968, Zarys dialektologii polskiej, PWN, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Wisner H., 1992, Książęta na Birżach i Dubinkach a przymus wyznaniowy (1. poł. XVII w.) // Nas radavad. Kn. 2. Grodna, cz. 2. s. 303–313. | pl_PL |
dc.references | Wisner H., 2000, Janusz Radziwiłł 1612–1655. Wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Wydawnictwo Mada, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Witkowski W., 2007, Historia administracji w Polsce 1764–1989, PWN, Warszawa. | pl_PL |
dc.references | Zajezierska K., Molga T., 2011, Łowcy kamienic, „Wprost”, 34 (1489). | pl_PL |
dc.references | Zakrzewski A.B., 2010, Czy Litwa XVI–XVIII wieku znała demokrację szlachecką i oligarchię magnacką? [w:] Grodziski S., Malec D., Karabowicz A., Stus M. (red.), Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, t. 1–2, Kraków, s. 1189–1201. | pl_PL |
dc.references | Żarnowski J., 1988, Społeczeństwo i klasy, [w:] Tomicki J. (red.), Polska Odrodzona 1918–1939, Wiedza Powszechna, Warszawa, s. 226–284. | pl_PL |