Польско-советские расхождения в области разоружения в период между двумя войнами

Abstract

Problem rozbrojenia był w okresie międzywojennym odmiennie traktowany przez dyplomację polską i radziecką, pojmowany jako część składowa doktryny bezpieczeństwa. Stanowisko Polski warunkowały następujące czynniki: poczucie zagrożenia ze strony Niemiec i Rosji - państw zwalczających lad wersalski i współpracujących ze sobą (do 1933 r.) w dziedzinie politycznej, gospodarczej i wojskowej; dążność do zachowania wojskowych klauzul traktatu wersalskiego; zawarte sojusze polityczno-wojskowe z Francją i Rumunią; antyradziecka orientacja polityczna sfer rządowych i wojskowych; doświadczenie historyczne państwa polskiego, które przestało istnieć w XVIII w., m. in. w wyniku redukcji swoich sił zbrojnych. Stanowisko ZSRR w kwestii rozbrojenia określały potrzeby obronne europejsko-azjatyckiego terytorium, przesłanki ideowo-polityczne państwa nowego typu, marksistowsko-leninowskie rozumienie miiilaryzmu jako sprawcy wojen, poczucie zagrożenia ze strony otoczenia państw kapitalistycznych, traktowanie Polski nie jako samodzielnego państwa lecz jako instrumentu mocarstw imperialistycznych (zwłaszcza Francji). Podczas konferencji rozbrojeniowej w Moskwie w 1922 r. Polska odrzuciła - wraz z państwami bałtyckimi - radzieckie plany redukcji sił zbrojnych o 75%. Forsowała koncepcję uprzedniego zawarcia paktów o nieagresji jako elementu wzmacniającego bezpieczeństwo i dążyła do zachowania istniejącego poziomu swoich sił zbrojnych. Delegacja polska uznała za akty propagandowe radzieckie propozycje zarówno w sprawie powszechnego i całkowitego rozbrojenia, jak i stopniowej redukcji zbrojeń, zgłoszone podczas sesji Komisji Przygotowawczej do Konferencji Rozbrojeniowej w Genewie w 1927 i 1928 r. Podczas Konferencji Rozbrojeniowej (1932-1937) Polska nie poparła radzieckich planów całkowitego rozbrojenia, jak i proporcjonalnej redukcji sił zbrojnych, a także propozycji przekształcenia Konferencji Rozbrojeniowej w Stałą Konferencję Pokojową. Zadecydowały o tym zarówno nieufność wobec szczerości strony radzieckiej, jak i udzielanie przez delegację ZSRR poparcia dla niemieckich żądań w sprawie równouprawnienia. Z kolei ZSRR odniósł się krytycznie do polskich planów tzw. rozbrojenia moralnego, mających na celu zwiększenie zaufania między Państwami i zachowanie status quo politycznego i zbrojeniowego w Europie. Jedyną płaszczyną, na której doszło do ograniczonej współpracy między ZSRR a Polską były rokowania w sprawie konwencji o określeniu agresora.