Dialog źródłem godności człowieka

Abstract

Godność człowieka można rozpatrywać w kategoriach obiektywnie przysługujących ludzkiemu bytowi cech lub właściwości, a zatem w abstrakcji od relacji, w jakich człowiek uczestniczy. Można jednak rozpatrywać ją w kontekście relacji dialogicznych. Tę ostatnią drogę obrali współcześni dialogicy, czyli przedstawiciele dwudziestowiecznej filozofii dialogu, do których zaliczamy m.in. Ferdinanda Ebnera, Martina Bubera, Franza Rosenzweiga oraz naszego rodaka – ks. Józefa Tischnera. Zgodnie z ich założeniami, o specyfice człowieka, a zatem również o przysługującej mu godności, decyduje przede wszystkim uczestniczenie w relacjach dialogicznych. Istnieje kilka ważnych różnic, które sprawiają, że relacje dialogiczne są czymś innym niż relacje monologiczne. Oto najważniejsze: Po pierwsze, źródło i kryterium ważności relacji dialogicznych jest transcendentne, a więc nie należy do immanentnie rozumianego obszaru kultury; po drugie, inicjatorem tych relacji jest Bóg, zaś człowiek może je podejmować oraz może zaprosić do uczestniczenia w nich inne istoty; po trzecie, relacji tych nie można rozpatrywać w kategoriach przyczynowo-skutkowych, gdyż akces do nich jest aktem wolnego wyboru; po czwarte, uczestnictwo w tych relacjach dotyczy całego człowieka (jego egzystencji), a nie zaledwie pewnych warstw składających się na jego podmiotowość; po piąte, jedną ze stron uczestniczących w relacji dialogicznej jest zawsze człowiek, a same te relacje stanowią przesłankę decydującą o uczłowieczeniu ludzkiej istoty. Stosownie do powyższych założeń godność człowieka, jako pochodna relacji z Bogiem i ujawniająca się jedynie w ramach relacji dialogicznych, okazuje się raczej darem – udzielanym i przyjmowanym, aniżeli cechą – posiadaną i charakteryzującą „obiekt”, jakim jest człowiek.

Die Menschenwürde kann in den Kategorien betrachtet werden, die objektiv den menschlichen Eigenschaften zustehen, also abgesehen von den Beziehungen, an denen der Mensch teilnimmt. Sie kann jedoch auch im Zusammenhang mit dialogischen Beziehungen betrachtet werden. Diese Möglichkeit haben die 65 gegenwärtigen Dialogiker, dh. die Vertreter der dialogischen Philosophie des 20. Jahrhunderts gewählt, zu denen unter anderen Ferdinand Ebner, Martin Buber, Franz Rosenzweig und unser Landsmann – Józef Tischner zählen. Gemäss ihren Voraussetzungen entscheidet vor allem die Teilnahme an den dialogischen Beziehungen über die Eigenartigkeit des Menschen, also auch über die ihm zustehende Würde. Es bestehen einige wichtige Unterschiede, die es verursachen, dass die dialogischen Beziehungen etwas Anderes sind als die monologischen Beziehungen. Hier die wichtigsten Unterschiede: erstens sind die Quelle und das Gewichtungskriterium der dialogischen Beziehung transzendent, gehören also nicht dem immanent begriffenen Kulturbereich an; zweitens ist der Gott der Auslöser dieser Beziehungen, während der Mensch sie nur aufnehmen oder andere Wesen zu der Teilnahme daran einladen kann; drittens sind diese Beziehungen nicht als Ursache-Folge-Geschehen zu betrachten, weil der Beitritt dazu eine freie Wahl bleibt; viertens betrifft die Teilnahme an diesen Beziehungen den ganzen Menschen (seine Existenz) und nicht lediglich einige Stufen, die seine Subjektivität ausmachen; fünftens ist immer der Mensch eine der Parteien, die an der dialogischen Beziehung beteiligt sind und die Beziehungen selbst bilden eine Voraussetzung, die darüber entscheidet, dass das menschliche Wesen zum Menschen wird. Bei Berücksichtigung der oben angeführten Voraussetzungen erweist sich die Menschenwürde – als etwas, was von der Beziehung mit Gott abgeleitet wird und ausschliesslich im Rahmen der dialogischen Beziehung zum Vorschein kommt – eher eine Gabe zu sein, die erteilt und angenommen wird, als eine Eigenschaft, die der Mensch besitzt und die ihn als „menschliches Objekt” gekennzeichnet.