Prawa do emisji gazów cieplarnianych w sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw – propozycja standardu rachunkowości

Abstract

Główną przesłanką wyboru podjętego w dysertacji tematu stało się głębokie przekonanie autorki o rosnącym znaczeniu handlu prawami do emisji gazów cieplarnianych, szczególnie w obliczu stopniowego zmniejszania limitów emisji tych zanieczyszczeń oraz odchodzenia od przydziałów nieodpłatnych uprawnień, dla kształtowania obrazu sytuacji majątkowo-finansowej podmiotów biorących udział w obrocie, ukazywanego w sprawozdaniach finansowych i stanowiącego podstawę podejmowania decyzji przez zainteresowane strony. Niejednolite podejście spółek do odwzorowania omawianego, tak współcześnie istotnego zagadnienia w sprawozdawczości finansowej (zróżnicowanie formy, zakresu i jakości dokonywanych ujawnień będące pokłosiem zidentyfikowanej luki regulacyjnej), utrudnia prawidłowe jego rozumienie, jak również ocenę (w czasie i w przestrzeni) skutków ekonomicznych partycypacji w handlu emisjami gazów cieplarnianych. Sprawą priorytetową jest zatem usystematyzowanie, zwiększenie przejrzystości i transparentności tego obszaru działalności gospodarczej na gruncie rachunkowości. Problematyka harmonizacji i standaryzacji - w perspektywie globalnej - rozwiązań dotyczących ujmowania, pomiaru wartości i ujawniania praw do emisji gazów cieplarnianych w sprawozdawczości finansowej niezwykle rzadko jest podejmowana w piśmiennictwie naukowym (w polskiej literaturze przedmiotu w zasadzie jest nieobecna). Niewielka liczba publikacji, pogłębionych badań empirycznych i kompleksowych opracowań naukowych skłoniła autorkę do zajęcia się tą tematyką. Celem pracy jest przedstawienie propozycji regulacji środowiskowej (standardu) rachunkowości w zakresie ujmowania, wyceny i prezentacji praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej w celu wypełnienia istniejącej luki regulacyjnej oraz zapewnienia wiarygodności i porównywalności - w skali międzynarodowej - informacji dotyczących tego aspektu rzeczywistości gospodarczej. Główna teza badawcza rozprawy sprowadza się do następującego stwierdzenia: dynamiczny rozwój systemów handlu emisjami gazów cieplarnianych na świecie determinuje potrzebę unormowania (w skali międzynarodowej) zagadnień związanych z ujmowaniem, wyceną i prezentacją praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej, w celu udostępniania informacji obiektywnych, zrozumiałych i przydatnych (interesariuszom zewnętrznym oraz wewnętrznym) w procesach decyzyjnych. Aby potwierdzić sformułowane w dysertacji tezy oraz osiągnąć wyznaczone cele zastosowano niżej wymienione metody badawcze: 1. rozległe studia literaturowe, obejmujące publikacje zagraniczne (anglojęzyczne) i polskie, do których zaliczały się monografie, artykuły i referaty, raporty branżowe, ze szczególnym uwzględnieniem wyników badań empirycznych dotyczących ujęcia praw do emisji gazów cieplarnianych i/lub kredytów emisyjnych w sprawozdawczości finansowej oraz dokumenty i opracowania wydane przez organizacje międzynarodowe, 2. analizę dokumentów (w tym aktów prawnych) konstytuujących funkcjonowanie wybranych systemów handlu emisjami gazów cieplarnianych w Polsce i na świecie oraz odnośnych regulacji środowiskowych i wytycznych z zakresu rachunkowości o zasięgu krajowym i międzynarodowym, 3. analizę zawartości raportów (za rok 2016 lub 2017) i stron internetowych (z wykorzystaniem opracowanego przez autorkę kwestionariusza badawczego) wybranych spółek publicznych, zagranicznych i polskich, pod względem ujawnienia informacji na temat udziału w obrocie prawami do emisji gazów cieplarnianych i/lub kredytami emisyjnymi. Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny i składa się ze wstępu, czterech rozdziałów i zakończenia. Strukturę rozprawy podporządkowano realizacji przyjętych celów badawczych. Przedstawiona w dysertacji propozycja regulacji środowiskowej (standardu) rachunkowości jest adresowana do jednostek gospodarczych sporządzających sprawozdania finansowe zgodnie z MSSF, ponieważ dzięki temu może zostać szeroko rozpowszechniona (na skalę międzynarodową) i objąć swoim zakresem możliwie dużą liczbę podmiotów (partycypujących w handlu emisjami gazów cieplarnianych jako emitenci lub pozostali uczestnicy). Uwzględnia ona specyfikę systemów handlu emisjami funkcjonujących w różnych częściach świata (element nowatorski) oraz stanowi próbę kompleksowego uregulowania tej problematyki na gruncie sprawozdawczości finansowej. Przedsiębiorstwo klasyfikuje jednostki emisyjne na podstawie przyjętego modelu biznesowego w zakresie zarządzania prawami do emisji gazów cieplarnianych i/lub kredytami emisyjnymi, to jest zgodnie z zamiarem ich wykorzystania (przeznaczenie na własne potrzeby i/lub do sprzedaży) znajdującym potwierdzenie w odpowiedniej dokumentacji. W ślad za klasyfikacją następuje ujęcie początkowe, wycena i prezentacja praw do emisji gazów cieplarnianych oraz kredytów emisyjnych w sprawozdaniu finansowym (unifikacja zasad pomiaru i prezentacji danej kategorii jednostek emisyjnych).