When he is looking for joy beyond his home... The image of an unfaithful husband from Polish landed gentry according to 19th century handbooks, diaries, memoirs, social periodicals and belles-lettres

Abstract

The presented text is a catalogue of possible reasons for the infidelity of husbands from the Polish landed gentry in the 19th century, and, at the same time, a list of pieces of advice and tips for wary wives intending to enjoy a happy family life. The problem of marital infidelity was vividly reflected in the handbooks that were fashionable in the era, especially those written for brides and honeymooners, in the narrative of codes of good manners, in social and family-related journals, as well as in belles-lettres. An equally important source of information on the subject matter are diaries and letters, which give us an insight into the sphere of private life of landowners, especially into mutual relations between spouses. On the basis of such diversified sources, it is possible to recreate the mentality of that time inclined to consider husbandly infidelity as a reaction to a malfunctioning marriage, especially to the disappointment with the wife. The basis of the indulgence for betraying husbands, which was justified in all possible ways, lays in the double morality characteristic of the times in question – manifested in separate moral standards of men and women.

Prezentowany tekst stanowi katalog możliwych przyczyn niewierności mężów ze środowiska ziemiańskiego w XIX w., a zarazem zestawienie porad i wskazówek kierowanych do przezornych żon zamierzających cieszyć się szczęśliwym pożyciem rodzinnym. Problem zdrady małżeńskiej znajdował żywe odzwierciedlenie w modnych w epoce poradnikach wychowawczych, zwłaszcza tych pisanych z myślą o narzeczonych i nowożeńcach, w narracji kodeksów dobrych obyczajów, na łamach czasopism o profilu społeczno-rodzinnym, kulturalnym i obyczajowym, jak i na kartach literatury pięknej. Równie ważnym źródłem w rozpatrywaniu rzeczonego tematu okazują się pamiętniki, dzienniki, listy, dając nam wgląd w sferę życia prywatnego ziemian, konkretnie we wzajemne relacje między małżonkami. W oparciu o tak zróżnicowaną bazę źródłową możliwe jest odtworzenie ówczesnej mentalności skłaniającej się do rozpatrywania mężowskiej niewierności jako reakcji na wadliwie funkcjonujące małżeństwo, w kategorii wyrazu rozczarowania poślubioną kobietą. U podstaw pobłażliwości dla zdradzających mężów, usprawiedliwianych na wszystkie możliwe sposoby, leżała charakterystyczna dla omawianych czasów podwójna moralność – przejawiająca się w osobnych standardach moralnych obowiązujących mężczyzn i kobiety. Faworyzowanie płci męskiej uwidaczniało się w przyznaniu jej szeregu przywilejów w sferze obyczajowej, przy jednoczesnym ograniczeniu płci pięknej krępującym dyktatem bezkompromisowego zachowywania norm etycznych. Dopuszczano wiarołomstwo męża, ponieważ za najważniejsze uważano, aby ten wywiązywał się z nadrzędnego obowiązku zapewnienia rodzinie materialnego utrzymania, zaś akt mężowskiego cudzołóstwa nie stawał na przeszkodzie temu obowiązkowi, inaczej za pierwszą powinność małżonki wynoszono stworzenie atmosfery rodzinnego ciepła i miłości, a z kolei sprostanie temu zadaniu bez dochowania wierności nie byłoby możliwe.