Żydowska przestrzeń sakralna dawnej i współczesnej Łodzi na przykładzie synagog i domów modlitwy

Abstract

Żydowska przestrzeń sakralna Łodzi, reprezentowana przez synagogi i domy modlitwy, była w dużym stopniu odzwierciedleniem dziejów żydowskich mieszkańców tego miasta. Stały, a od połowy XIX w. niezwykle wręcz dynamiczny wzrost liczby ludności żydowskiej znajdował swoje odbicie w stawianiu kolejnych, okazałych synagog i zakładaniu – w niedużych, głównie mieszkalnych, a sporadycznie także fabrycznych, pomieszczeniach – „prywatnych” modlitewni. W Łodzi powstało 6 tzw. głównych synagog i ponad 250 małych żydowskich domów modlitwy. Nieustanny wzrost liczby obiektów kultu, poza przyczynami natury demograficznej, wynikał również z ogromnego zróżnicowania wewnętrznego społeczności żydowskiej w Łodzi, m.in. zaznaczających się dysproporcji w statusie majątkowym jej przedstawicieli, zarysowujących się różnic politycznych (rosnące wpływy syjonizmu) i nade wszystko pogłębiających się różnic, czy nawet konfliktów o charakterze religijnym (najpierw między chasydyzmem i tradycyjnym nurtem rabinicznym, a później obu tych nurtów z judaizmem reformowanym). Wojna i zagłada znacznej części społeczności żydowskiej Łodzi przyczyniły się do niemal całkowitego zaniku tej oryginalnej w skali kraju przestrzeni. Dzieła jej dalszego zniszczenia, a właściwie wyrzucenia ze zbiorowej pamięci, dokonała w dużym stopniu ignorancka, często nawet wroga wobec tradycji mniejszości narodowych i religijnych polityka władz państwowych i samorządowych Polski Ludowej, której towarzyszyła mało chwalebna postawa części społeczeństwa polskiego, nie zawsze wykazującego poszanowanie dla pozostałości innej niż etnicznie polska, a religijnie – katolicka, kultury.