Bezczyn i zaniechanie jako agency. Między sprawczym działaniem a ujarzmieniem

Abstract

Pojęcie agency stanowi jedną z podstawowych kategorii performatyki. W niniejszym artykule prezentowane są różne orientacje w refleksji nad sprawczym działaniem, zwłaszcza te, które łączą agency z afirmacją ludzkiej podmiotowości. Liczni przedstawiciele performatyki definiują performans kulturowy przez odniesienie do jego sprawczości. W tym ujęciu sprawcza mowa i działanie człowieka są rozumiane jako jego upodmiotowienie i emancypacja z mechanizmów władzy społecznej. Obecnie kategoria agency jest znacząco rozszerzana także na bezczyn i zaniechanie, które nazywa świadome odrzucenie działania. Niektórzy badacze z kręgu performatyki dostrzegają w bezczynie i zaniechaniu formułę agency i lokują je w ciągu aktów performatywnych, które mogą prowokować równie znaczące zmiany rzeczywistości Magdalena Nowicka społecznej i równie intensywne reakcje innych uczestników sytuacji komunikacyjnej jak działania dokonane. Jako kategoria analityczna zaniechanie zostało wykorzystane w analizie materiału audiowizualnego z debaty publicznej wokół książki Strach Jana Tomasza Grossa. Czy badacz może mieć wystarczające przesłanki, by uznać zaniechanie za wymiar agency? Czy bezczyn nie stanowi raczej rodzaju ujarzmienia, któremu – w świetle konkurencyjnych wobec performatyki Foucaultowskich analiz działania społecznego – podlega nawet najbardziej przeświadczona o swoim upodmiotowieniu jednostka?