Grotesqueness in the fiction by Stanislav Rakùs

Abstract

Autorka artykułu rozważa zjawisko groteski w epice na przykładzie dwóch powieści słowackiego prozaika Stanislava Rakusa (ur. 1940) Macacia krajina (1986, Koci kraj) i Temporalne poznamky (1995, Uwagi na czasie). Twórczość tego pisarza cechuje swoista dwubiegunowość: bo oto jest autorem książek dla dzieci i młodzieży oraz dla dojrzałych czytelników, a jednocześnie uprawia krytykę i literaturoznawstwo jako nauczyciel akademicki. Można rzec w jego przypadku, że praktyka literacka inspiruje teorię - i odwrotnie - znajomość teorii pozwala na bardziej świadome kształtowanie prozy artystycznej. Rakus debiutował w 1976 r. powieścią Żobraci (Żebracy), w której odwołując się do materiałów dokumentalnych z przełomu wieków ukazał nieprzystawalność systemu i praktyki społecznej. Poetyzacja tekstu, widoczna jeszcze bardziej w kolejnej powieści Pieśń o studnićnej vode (1979, Pieśń o studziennej wodzie) nadawała cechy tragiczności losom postaci powieściowych, a zarazem aktywizowała przesłania ideowe w pozatekstowych relacjach autor - społeczeństwo. Pisarz w swojej teoretycznoliterackiej rozprawie Poetika prozaickeho textu. Latka, tema, problem, tvar (1995, Poetyka prozatorskiego tekstu. Przedmiot, temat, problem, forma) pokusił się o teoretyczną receptę, jak użyć napięć pozatekstowej rzeczywistości w wypowiedzi powieściowej. Najbliższa tym założeniom prozaika jest groteska i jej literackie możliwości. Analizowana tu, w podanych w pierwszym akapicie powieściach, pozwala na wniosek, że Rakusowi chodzi o bezpośredniość wypowiedzi, w której ujawnia się mechanizm „przerzutni” autorskiego napięcia w sferę etyczno-społecznej praktyki.