The lyrical element in Kipling's fairy-stories

Abstract

W niniejszym artykule, jako punkt wyjścia dla rozważań historycznoliterackich, przyjęto następujące cechy liryzmu: 1) wyrażanie sensów (podczas gdy w dziełach epickich i dramatycznych mamy zasadniczo do czynienia z opowiadaniem i przedstawianiem); 2) subiektywną prezentację świata przedstawionego utworu przez podmiot liryczny; 3) poetyzację języka. Tak rozumiany element liryczny występuje już w baśni folklorystycznej. Jest on tam związany głównie z fonetyczną organizacją języka (która stanowi jakby „akompaniament muzyczny” opowiadania), z płaszczyzną tematyczną (wyrażanie ludzkiego dążenia do szczęścia i potęgi) bądź z kompozycją utworu (odnarratorskie wprowadzenie słuchaczy w świat fikcji baśniowej). Liryzm nie jest obcy również baśni literackiej. W myśl przekonania, iż pożyteczna może się okazać analiza użycia elementu lirycznego w baśni literackiej, zamierzono obecny artykuł jako wstępny ogląd wąskiego wycinka historii tego gatunku na terenie literatury angielskiej. Materiał analityczny ograniczono do pięciu zbiorków baśni Kiplinga dla dzieci (Just So Stories, The Jungle Book, The Second Jungle Book, Puck of Pook's Hill i Rewards and Fairies). W pierwszej części artykułu starano się wskazać przykładowo na dominantę organizacji językowej komunikatu w Just So Stories (m.in. rytm i pojawienie się emfatycznego rezonansu). Organizacja taka niejednokrotnie usuwa na plan dalszy informacyjną funkcję tekstu i przypomina swymi cechami XIX-wieczną literaturę nonsensu (L. Carroll, E. Lear). Narratorska „zabawa słowami” niesie tu przede wszystkim znaczenia związane z organizacją samego komunikatu: jest to, jak się wydaje, liryczny sposób przekazywania znaczeń. Następnie omówiono związki elementu lirycznego z płaszczyzną idei opowiadań Kiplinga. Wskazano na podobną, choć większą niż w baśni ludowej, rolę liryzmu w opowiadaniach o Mowglim (przede wszystkim w ukształtowaniu głównego bohatera). Stwierdzono też związek elementu lirycznego w Puck of Pook's Hill i w Rewards and Fairies, wyrażającego głównie nostalgię za wspaniałą przeszłością, z motywami baśni, legendy i sagi. Omówiono również dominatę liryzmu w The Knife and the Naked Chalk (opowiadanie ze zbiorku Rewards and Fairies) w powiązaniu z poetyzacją języka, a także jego rolę w rekonstrukcji epoki przedhistorycznej. Wskazano też na pewne kompozycyjne funkcje lirycznych fragmentów oraz zasugerowano związek liryzmu z różnymi płaszczyznami analizowanych dzieł. Badania przeprowadzone nad elementami lirycznymi baśni Kiplingowskiej doprowadziły 'do następujących wniosków: 1) liryzm, poprzez sugerowanie znaczeń pozadydaktycznych, łagodzi moralizatorski ton książek Kiplinga (w Puck of Pook's Hill i w Rewards and Fairies uatrakcyjnia on dydaktyczną treść opowiadań, w The Jungle Books stanowi przeciwwagę dla alegorii, a w Just So Stories, jako związany z narratorską „zabawą słowami”, wskazuje chyba przede wszystkim na znaczną świadomość tworzenia fikcji literackiej u autora opowiadań); 2) wydaje się, iż wspomniany już liryzm i alegoryczność są odpowiednio cechami baśni i bajki w The Jungle Books; 3) w twórczości baśniowej Kiplinga wyodrębnione być mogą, jako genologiczna hipoteza do weryfikacji na szerszym materiale historycznym, następujące typy baśni literackiej: a) baśń pseudofolklorystyczna (opowiadania o Mowglim); b) dziecięca baśń poetycka wzbogacona o pewne cechy XIX-wiecznej literatury nonsensu (Just So Stories); c) baśń symboliczna (The Knife and the Naked Chalk i częściowo niektóre opowiadania ze zbiorków Puck of Pook's Hill i Rewards and Fairies).