Anfänge der semantischen Analyse in der tschechischen Poetik (Josef Durdik und seine Theorie der dichterischen Sprache)

Abstract

Józef Durdik jako pierwszy systematyk i teoretyk czeskiej estetyki formalnej złagodził w poetyce ortodoksyjność swego „abstrakcyjnego” formalizmu (Durdik był uczniem Herbarta i Zimmermanna). Za materiał poezji uznał wyobrażenia „zdolne stać się pojęciami”, wyrażalne za pomocą słów, a tym samym uznał istnienie poetyckiej „treści”” (.,poetyckiej myśli”), jakkolwiek zinterpretował ją formalistycznie jako związek wyobrażeń. W odniesieniu do tego związku wspomniał też o paru semantycznych problemach języka. Na szczególną uwagę zasługuje J. Durdika teoria „zarysu” (ogólnego wyobrażenia), która została zbudowana na pograniczu psychologii, poetyki i semantyki. Teoria ta wniosła bardzo konkretny wkład do nauki o języku poezji. Durdik mianowicie uznał (oczywiście w granicach swego systemu) specyficzne właściwości wyobrażeń poetyckich; ich miejsce widział między abstrakcyjnością pojęć naukowych a oglądowością obrazów zmysłowych. W dziele Utwory poetyckie (Utvary basnicke), wydanym pośmiertnie, „zarys” Durdika stał się „sensem” słowa o specyficznie poetyckim nagromadzeniu oscylujących znaczeń. Nauka Durdika o oscylacji znaczeń wycisnęła swe ślady na rozwoju nowszej poetyki czeskiej (np. u Otokara Hostinsky'ego), w której my z kolei możemy dostrzec powinowactwo zarówno ze strukturalistyczną teorią semantyki aktu nazywania poetyckiego (u Jana Mukaŕovsky'ego), jak i z dawną koncepcją szkoły formalistycznej, właśnie u J. Durdika.