Dimension sonore de la poésie

Abstract

Wymiar dźwiękowy poezji i w ogóle literatury jest oczywistością: mówią o nim poeci i korzystają z niego w swoich utworach. Niektórzy lingwiści, fonetycy i badacze literatury próbowali odnaleźć wymiar dźwiękowy poezji w samych dźwiękach, przypisując im pewne możliwości wyrazu, które mogą, a nawet powinny być wykorzystane w tekstach literackich. Tym, co wyznacza wymiar dźwiękowy, nie są dźwięki, lecz wzruszenie wyrażone głosem ludzkim za pomocą określonego materiału lingwistycznego. Czytelnik nie zatrzymuje się na dźwiękach ani na słowach: opierając się na słowach przebija sobie drogę znacznie dalej; od jego osobistych zdolności zależy, jak daleko. Wymiar dźwiękowy poezji nie jest elementem lingwistycznym, lecz przede wszystkim ludzkim; nie może on być mierzony, liczony, określony; jego obecność i jego ważkość mogą być tylko wyczute. Jeśli uważnie czytamy jaki bądź tekst, artykułujemy go, głośno lub in petto; materiał graficzny — litery — musi być artykułowany, abyśmy mogli zrozumieć jego przekaz (message). A przecież można podejść do tego problemu z innego punktu widzenia: istnieją znaki graficzne, których nie możemy artykułować, a które jednak przekazują nam pewien message określony i zrozumiały (kolory, sygnały ostrzegawcze itp.). Jest oczywiste, że znaki graficzne mogą nam przekazać informacje, bez tego nawet byśmy je artykułowali. Jednakowoż same znaki graficzne nie mogą nam przekazać wszystkich aspektów literackiego tworu: musi się wtedy sięgnąć do artykulacji, ponieważ tylko głos ludzki dać może tekstowi literackiemu siłę i życie. Wszelki tekst literacki jest de facto poczęty oralnie i musimy go odtworzyć oralnie, by móc go zrozumieć i ocenić: każde słowo literackiego tekstu jest w świadomości twórcy artykułowane, i powinno być re-artykułowane przez czytelnika, jeśli chce doznać całej jego wartości artystycznej. Literatura jest tym, co pozostaje z utworu literackiego, gdy słowa zostały „przekroczone”. Są to — aby się posłużyć terminem Charlesa Bally — „środki pośrednie wyrazu”, które realizują się na poziomie pisarza jako specyficzne stosunki pomiędzy słowami, jako specyficzna struktura literacka, poetycka, artystyczna; na poziomie czytelnika „środki pośrednie wyrazu” ujawniają się jako dźwiękowa realizacja adekwatna do tekstu literackiego, lub bardziej ściśle: jako dźwiękowa interpretacja specyficznych stosunków pomiędzy słowami. Podczas gdy pisarz koduje swój przekaz (message) za pomocą specyficznych stosunków pomiędzy słowami, czytelnik dekoduje go za pomocą dźwiękowej realizacji adekwatnej — i to tu właśnie trzeba szukać wymiaru dźwiękowego poezji.