Cecylia Walewska (1959-1940). Ewolucja postaw inteligentki polskiej

Abstract

O działalności polskich kobiet na rzecz równouprawnienia, emancypantkach czy feministkach pisano w większości jako o całej grupie działaczek, które uczestniczyły w życiu politycznym i na szeroką skalę zakładały stowarzyszenia. Na rynku wydawniczym niedostatek jest natomiast ich indywidualnych opracowań biograficznych. Z tych nielicznych należy tutaj wymienić biografie: Kazimiery Bujwidowej, Jadwigi Petrażyckiej-Tomickiej, Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej, Zofii Nałkowskiej czy najnowsze Marii Dulębianki i Aleksandry Szczerbińskiej. Dlatego też zamierzeniem moim przy wyborze tematu dysertacji stało się pragnienie chociaż pewnego wypełniania luki badawczej nad historią ruchu kobiecego na ziemiach polskich w ostatnich latach XIX w. i w pierwszych dekadach XX stulecia. Stąd też bohaterką niniejszej pracy o charakterze biograficznym stała się Cecylia z Zaleskich Walewska, uznawana za najważniejszą, a w zasadzie jedyną kronikarkę ruchu kobiecego w interesującym mnie okresie. Jako zasadnicze cele dysertacji postawiłam sobie zarysowanie możliwie pełnego obrazu jej życia i działalności na tle trzech epok (okres zaborów, lata Wielkiej Wojny, Druga Rzeczpospolita). Podjęłam próbę ukazania ewolucji jej postaw i ich zróżnicowanych uwarunkowań, a także zdecydowałam się przybliżyć najważniejsze problemy i procesy zachodzące na ziemiach polskich po klęsce powstania styczniowego, z którymi bohaterka musiała się zmierzyć. Tego typu biografistykę nazywa się biografią pretekstową. Czy wybór Cecylii z Zaleskich Walewskiej na bohaterkę dysertacji doktorskiej jest uzasadniony? Odpowiem na to pytanie słowami znakomitego opiniotwórcy tamtych czasów, Stefana Żeromskiego, który nakazywał wręcz pamiętajcie uczcić zasługi Cecylii Walewskiej – tej pracownicy na polu społecznym – cichej a niezmordowanej – nie przeoczcie tego – powinna mieć byt zabezpieczony. Uważam, że powyższe słowa jednego z najwybitniejszych pisarzy w historii naszego kraju tym bardziej uzasadniają moją celowość podjęcia tematu. Bohaterka niniejszej rozprawy należała do elity społecznej reprezentując dziewiętnastowieczną i dwudziestowieczną inteligencję polską. Inteligencję rozumiemy tutaj jako grupę ludzi, zajmujących się zawodowo pracą umysłową, którą mogli podjąć dzięki odpowiednio zdobytemu wykształceniu. Cecylia Walewska przez cały okres swojego życia, utrzymywała się z umysłowej pracy najemnej, najpierw jako nauczycielka, następnie jako pisarka i publicystka, stąd powyższe argumenty pozwalają uzasadnić, że traktuje ją jako przedstawicielkę ówczesnej inteligencji. Cecylia Walewska żyła na przestrzeni trzech odmiennych epok, stąd była świadkiem wielu ważnych historycznych, politycznych i społecznych wydarzeń. Dlatego też ewolucję postaw pisarki zdecydowałam się przedstawić na pięciu płaszczyznach: emancypacyjnej, narodowej, oświatowej, politycznej i pisarskiej.