| dc.description.abstract | Punktem wyjścia do analiz przedstawionych w artykule jest teza o specyficznym
funkcjonowaniu komunikatów pisanych. Jeśli w przypadku komunikacji mówionej
koherencja semantyczna tekstu jest chroniona przez sytuację nadawczo-odbiorczą,
charakteryzującą się maksymalną współobecnością pozajęzykowych elementów
procesu komunikacji (nadawca, odbiorca, kontakt, kosytuacja i interferujące
z językowym przekazy mimiczne oraz gestualne), to komunikat pisany może
funkcjonować poza pierwotną sytuacją nadawczo-odbiorczą, która niejako ulega
rozproszeniu w czasie i przestrzeni. Tekst pisany, w przeciwieństwie do mówionego.
może być włączany w niezliczoną ilość układów odbiorczych, których kształtu nadawca
nie potrafi przewidzieć. Fakt ten stanowi dla przekazu groźbę semantycznej
rozsypki.
Istnienie jednak literatury pisanej świadczy. że przekazy tego typu pełnią swą
rolę nośników informacji, co skłania, by szukać tych ich wyznaczników strukturalnych,
które pozwalają im funkcjonować poza pierwotnymi układami nadawczo-odbiorczymi.
Uczynione to zostało poprzez analizę siatki stosunków mownych w tekstach
powieściowych.
Tekst powieściowy rozpada się na dwa wielkie ciągi wypowiedzeniowe: 1. jednogłosowy
ciąg wypowiedzi narratorskiej; 2. wielogłosowy ciąg wypowiedzi bohaterów
powieściowych, które funkcjonują w wypowiedzi narratorskiej na zasadzie cytatów. Okazuje się jednak, że narrator nie ogranicza się do biernego cytowania
replik. Opatruje je komentarzem, którego zadaniem jest ponowne włączenie repliki
cytowanej w jej pierwotną sytuację nadawczo-odbiorczą, z której została „wyjęta”.
Komentarz narratorski do cytowanych wypowiedzi pełni tu pięć zasadniczych funkcji:
1. autoryzującą (wskazanie „prawdziwego? nadawcy); 2. adresującą (wskazanie
właściwego odbiorcy); 8. weryfikującą (wypowiedź narratora dotyczy tego samego
fragmentu rzeczywistości, co replika, i bądź podważa, bądź potwierdza komunikowane
przez nią treści); 4. kontaktującą (wskazanie na rodzaj kontaktu); amplifikującą
(rekonstrukcja cech ekspresywno-impresywnych cytowanej wypowiedzi).
Oczywiście owo włączanie repliki w pierwotną sytuację nadawczo-odbiorczą odbywa
się na zasadzie werbalizacji jej niejęzykowych elementów w komentarzu narratorskim.
Narrator powieściowy ma prawo do autokomentarza. Inaczej mówiąc, często
werbalizuje pierwotny układ nadawczo-odbiorczy między nim a wirtualnym czytelnikiem.
Autokomentarz narratorski pełni w zasadzie (lub może pełnić) te same
funkcje, co komentarz do replik, z wyłączeniem wszakże komentarza amplifikującego,
który naruszyłby logikę sytuacji mówienia. Rekonstrukcja ekspresji własnego
wypowiedzenia jest możliwa, gdy chodzi o osiągnięcie efektów groteskowych. Wachlarz
funkcji pełnionych przez autokomentarz: poszerzyć można o funkcję metaliteracką;
występuje ona w tzw. powieściach autotematycznych.
Dystrybucja funkcji zarówno w komentarzu do przytoczeń, jak i w autokomentarzu
narratorskim nie jest na terenie gatunku powieściowego jednakowa. Przeciwnie,
charakteryzuje ona historyczną zmienność poetyk powieściowych. Jednak na
terenie wszystkich powieści komentarz i autokomentarz pełnią jedną podstawową funkcję - chronią pisany tekst przed semantycznym rozpadem. | pl_PL |
