Polish equivalents of Greek έκκλησία ‘a(religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘adipping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament as lexical determinants of the confessional community of the Polish Brethren

Abstract

The presented distributional and contextual analysis of Polish equivalents of Greek lexemes, recognized in religious polemics of the Reformation era as doctrinally significant words, i.e. έκκλησία ‘a (religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘a dipping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance renderings of the New Testament aims to assess lexical distinctiveness of Nontrinitarian renderings – the Szymon Budny’s Bible (1572), the Szymon Budny’s New Testament (1574), the Marcin Czechowic’s New Testament (1577), The New Testament of Rakow (1606).The lexemes zbor, zborowy (for Greek έκκλησία), pokajanie, kajanie się (for Greek μετάνοια), kajać się, pokajać się (for Greek μετανοέω), ponurzenie, nurzanie (for Greek βάπτισμα), ponurzyć, nurzać (for Greek βαπτίζω) should be considered as particular lexemes to the Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament. Juxtaposing them with the equivalents introduced into the Renaissance renderings of both Catholic and Evangelical provenance allows to consider them as lexical exponents of the Nontrinitarian Unitarian, Anabaptist and Congregational doctrinal community.These lexemes, as a result of the philological and exegetical investigations of the translators of the Greek New Testament, gain the status of nontitrinitarian religious terms.

Prezentowana analiza dystrybucyjno-kontekstowa polskich ekwiwalentów greckich leksemów, uznanych w polemikach religijnych doby reformacji za leksemy istotne doktrynalnie: έκκλησία ‘społeczność wezwanych’, μετανοέω ‘nawracać się’, μετάνοια ‘nawrócenie’, βαπτίζω ‘obmywać’, βάπτισμα ‘obmycie’ w renesansowych przekładach Nowego Testamentu, które powstały w kręgu antytrynitarskiej wspólnoty braci polskich – Biblia Szymona Budnego (1572), Nowy Testament Szymona Budnego (1574), Nowy Testament Marcina Czechowica (1577), Nowy Testament rakowiecki (1606) ma na celu ocenę ich odrębności leksykalnej na tle renesansowych przekładów dokonanych we wspólnotach trynitarskich – katolickiej i ewangelickiej.Leksemy zbor, zborowy, pokajanie, kajanie się, kajać się, pokajać się, ponurzenie, nurzanie, ponurzyć, nurzać są partykularnymi dla renesansowych translacji antytrynitarskich polskimi ekwiwalentami tych greckich leksemów. Zestawienie ich z podstawieniami wprowadzonymi do renesansowych przekładów zarówno kręgu katolickiego, jak i kręgu ewangelickiego, pozwala widzieć w nich leksykalne wykładniki antytrynitarskiej wspólnoty doktrynalnej – unitarnej, anabaptystycznej i kongregacjonistycznej. Leksemy te jako efekt dociekań filologiczno-egzegetycznych tłumaczy Nowego Testamentu z języka oryginalnego (greckiego) ostatecznie zyskują status antytrynitarskich terminów religijnych.