Językowe środki ekspresji w historycznych inskrypcjach nagrobnych (na przykładzie polskich nekropolii katolickich Podola)

Abstract

The subject of the analyzes presented in the article are historical Polish grave inscriptions from the area of Podolia, i.e. the former Eastern Borderlands. As a text of culture and a linguistic message, inscriptions have features related to the specificity of a specific community of users. I analyzed the previously unexamined tombstone inscriptions preserved in necropolises located in Ukraine (from the districts: Сhmelnytsky, Zhytomyr, Vinnytsia), dating from the 19th and early 20th centuries. They are characteristic of the cultural and communication community, which in Podolia was distinguished by Polish origin and Catholicism. The inscriptions were collected through personal explortion. The analyzes focused on the expressive function of the inscription, which serves to express the emotions of the sender – founder. Exponents of emotions at the lexical level as well as graphic means subordinated to this function are described. Described, among others names from the semantic field of sadness, diminutives, metaphors euphemizing death, emotional epithets and apostrophes, as well as graphic means: exclamation marks, capital letters. The founder of the tombstone inscription presented the deceased positively and created such an emotionally expressive, positive characterization by means of a repetitive set of lexical devices – both in historical examples of inscriptions from Poland and Ukraine (former Eastern Borderlands).

Przedmiotem analiz prezentowanych w artykule są historyczne polskie inskrypcje nagrobne z obszaru Podola, czyli dawnych Kresów Wschodnich. Jako tekst kultury i komunikat językowy inskrypcje mają cechy powiązane ze specyfiką określonej wspólnoty użytkowników. Analizie poddałam niezbadane dotąd napisy nagrobne zachowane na nekropoliach ulokowanych na terenie Ukrainy (z obwodów: сhmielnicki, żytomierski, winnicki), pochodzące z XIX i początków XX wieku. Są one charakterystyczne dla wspólnoty kulturowo-komunikacyjnej, którą na Podolu wyróżniało pochodzenie polskie i katolicyzm. Inskrypcje zebrano drogą osobistej eksploracji. W analizach skupiono się na funkcji ekspresywnej inskrypcji, która służy wyrażaniu emocji nadawcy – fundatora. Opisano wykładniki emocji na poziomie leksykalnym a także środki graficzne podporządkowane tej funkcji. Opisano m.in. nazwy z pola znaczeniowego smutku, zdrobnienia, metafory eufemizujące śmierć, emocjonalne epitety i apostrofy, a także środki graficzne: wykrzykniki, wielkie litery. Fundator napisu nagrobnego przedstawiał zmarłego pozytywnie i tworzył taką emocjonalną charakterystykę za pomocą powtarzalnego zbioru środków leksykalnych – zarówno w historycznych przykładach inskrypcji z Polski, jak i z Ukrainy (dawnych Kresów Wschodnich).