Leksyka dwóch XVI-wiecznych antyreformacyjnych informatorów wyznaniowych w kontekście genezy tych druków („ikonoklasta” vs. „ikonomach”, „zmalowane” vs. „wykonterfetowane”, „gamratka” vs. „miłośnica”)

Abstract

In 1561, two anti-reformation religious guidebooks were published anonymously: Rodzay… and Wizerunk… The researcher’s attention is drawn to two fragments of these prints in particular, because they are surprisingly similar (these are the only places in both works that coincide). The aim of the article is a lexical analysis of these fragments and an attempt to answer the question whether linguistic findings provide arguments to explain the genetic relations of the analyzed prints: original text – translation – compilation? This question especially concerns the Wizerunk…, about which much less is known than about the Rodzay…Three pairs of lexemes were analyzed, showing different lexical solutions adopted by anonymous authors: ikonoklasta vs. ikonomach, zmalowane vs. wykonterfetowane, gamratka vs. miłośnica.The formulated conclusions seem to confirm Zbigniew Nowak’s non-linguistic thesis that in the case of Wizerunk… we are dealing with a compilation, but at this stage of research it is difficult to specify this thesis in detail.

W roku 1561 wydano anonimowo dwa antyreformacyjne informatory wyznaniowe: Rodzay… i Wizerunk… Uwagę badacza zwracają zwłaszcza dwa fragmenty tych druków, gdyż są one zaskakująco podobne (są to jedyne aż tak zbieżne miejsca obydwu utworów). Celem artykułu jest analiza leksykalna owych fragmentów i próba odpowiedzi na pytanie, czy ustalenia językowe dostarczają argumentów pozwalających wyjaśnić relacje genetyczne analizowanych druków: tekst oryginalny – tłumaczenie – kompilacja? Pytanie to dotyczy zwłaszcza Wizerunku…, o którym wiadomo znacznie mniej niż o Rodzayu…Analizie poddano trzy pary leksemów pokazujących odmienne rozwiązania leksykalne przyjęte przez anonimowych autorów: ikonoklasta vs. ikonomach, zmalowane vs. wykonterfetowane, gamratka vs. miłośnica.Sformułowane wnioski wydają się potwierdzać niejęzykoznawczą tezę Zbigniewa Nowaka, że w przypadku Wizerunku… mamy do czynienia z kompilacją, jednak na tym etapie badań trudno o uszczegółowienie tej tezy.