Pożegnanie radzieckiego człowieka. Rozważania o reportażu Czasy secondhand Swietłany Aleksijewicz

Abstract

This article concerns the problem of the phenomenon of the Soviet man – a product of the Soviet era, who is a complex, ambiguous and tragic figure. Svetlana Alexievich devotes the fifth book in the series Voices from Utopia to the Soviet man. On one hand, people brought up by the “red” civilization (as Alexievich defines them) were shaped by participation in revolution, wars and violence, which makes them ready to inflict it. On the other hand, they are fanatically attached to communist ideals, even when they have failed them. They find it difficult to find themselves in the new reality. They are also incapable of using freedom, democracy and prosperity properly. The image of homo sovieticus in Alexievich’s documentary novel is depressing and sad – it is difficult to understand someone who has survived the camps, torture, loss of relatives and the collapse of the empire, who patiently endures suffering inanticipation of happiness that he has never known, and who misses the USSR with its imperfections and enslavement.

Przedmiotem analizy artykułu jest opis fenomenu radzieckiego człowieka – wytworu ery sowietyzmu, który jest postacią złożoną, niejednoznaczną, tragiczną. Człowiekowi radzieckiemu Swietłana Aleksijewicz poświęca piątą z cyklu książek Głosy utopii. Z jednej strony wychowankowie czerwonej cywilizacji (jak ich określa Aleksijewicz) są ukształtowani przez udział w przewrotach wojnach i przemoc, przez co są gotowi do jej zadawania. Z drugiej strony są fanatycznie przywiązani do komunistycznych ideałów, nawet wtedy, gdy spotyka ich z ich strony zawód. Z trudem odnajdują się w nowej rzeczywistości, nie potrafią korzystać z wolności, demokracji, dobrobytu. Obraz homo sovieticusa w reportażu Aleksijewicz jest przygnębiający i smutny – trudno zrozumieć kogoś, kto przeżył obozy, tortury, utratę bliskich i upadek imperium, kto cierpliwie znosi cierpienie w oczekiwaniu na szczęście, którego nigdy nie zaznał i kto tęskni za ZSRR z jego ułomnościami i zniewoleniem.