Świat wartości w powieściach Anny Mostowskiej. W trosce o obywatelską postawę i dobre obyczaje czytelników

Abstract

Do tej pory Anna Mostowska interesowała badaczy przede wszystkim jako autorka pierwszych w literaturze polskiej powieści gotyckich. Uczeni nie próbowali ustalać, czy i w jakim stopniu jej twórczość osadzona jest w tradycji światopoglądowej oświecenia oraz jak realizuje ona klasycystyczny postulat formowania postaw odbiorców. Istniejąca luka skłoniła autorkę rozprawy do zajęcia się tą kwestią. Zasygnalizowaną w tytule problematykę postanowiła omówić w oparciu o wszystkie utwory zamieszczone w Moich rozrywkach oraz Zabawkach w spoczynku. Postępowanie takie wydaje się uzasadnione ze względu na niemożność wyodrębnienia spośród dzieł pisarki tekstów z całą pewnością oryginalnych. Ustalenie autora pierwowzoru w przypadku kilku prac, o których powszechnie sądzi się, iż są tłumaczeniami, wymaga dotarcia do bibliotek niemieckich i francuskich. Przykład Powieści białoruskiej pokazuje bowiem, że wykorzystanie pomysłu fabularnego zaczerpniętego od innego autora bywa u Mostowskiej pretekstem do twórczego i oryginalnego przetworzenia pierwowzoru. Warte podkreślenia jest również to, że wszystkie zgromadzone w Rozrywkach i Zabawkach teksty zostały przez pisarkę starannie dobrane i tworzą spójną całość, dopełniającą się pod względem treściowym oraz formalnym. Wyłączenie z owej całości niektórych - ,,nieoryginalnych" - utworów skutkowałoby zagubieniem autorskiego przesłania. Zgromadzony materiał porównawczy został dobrany w oparciu o wskazówki zamieszczone w korespondencji i utworach pisarki, a także na podstawie przywołań pojawiających się u historyków literatury w związku z nazwiskiem Mostowskiej.