Opis morsa w kronikach Aleksandra Gwagnina i źródłach antycznych

Abstract

In his chronicles, Alexander Gwagnin (1534–1614) included a concise description of the walrus (Odobenus rosmarus L.) largely consistent with the description of this marine mammal, given by Oppian of Cilicia and Claudius Aelianus, two ancient authors from the 2nd and 3rd centuries AD. The probable source of both ancien accounts seems to be Pytheas’ lost work entitled On the Ocean. Pytheas od Massalia was a famous Greek traveler and sailor, who presented the islands located in the North Atlantic, including Britain and Iceland (Thule), as well as the local plants and animals. Gwagnin also characterized the subboreal and boreal fauna when describing Pechora, a geographical region located on the Arctic Ocean, which he probably did not know from personal experience, although dring his long life he visited the Baltic countries, including Prussia, Livonia and Sweden. It is suggested that he rather used earlier Latin and German sources published in the sixteenth century, among them works by Matthias Miechovita, Sigismund von Herberstein and Olaus Magnus. The similarity between the descriptions of the walrus in the Ancient Greek zoological literature and Gwagnin’s chronicles seems to be rather a coincidence, especially since Konrad Gessner’s five-volume work entitled Historia animalium, referring to the zoological knowledge of ancient authors, did not include the walrus.

Aleksander Gwagnin (1534–1614) zamieścił w swoich kronikach opis morsa (Odobenus rosmarus L.) w dużej mierze zbieżny z deskrypcją tegoż morskiego ssaka u autorów starożytnych z II i III wieku n.e. – Oppiana z Cylicji i Klaudiusza Eliana. Prawdopodobnym źródłem obu antycznych przekazów mogło być niezachowane dzieło Pyteasza z Massalii pt. O Oceanie, powstałe pod koniec IV wieku p.n.e. Słynny podróżnik grecki przedstawił wyspy położone na północnym Atlantyku, w tym Brytanię i Islandię (Thule), a także tamtejszą florę i faunę. Również Gwagnin przy opisie Peczory, krainy geograficznej położonej nad Morzem Peczorskim, stanowiącym część składową Oceanu Arktycznego, scharakteryzował świat zwierzęcy terenów (sub)borealnych, których prawdopodobnie nie znał z autopsji, chociaż w różnym okresie swego długiego życia bawił w krajach nadbałtyckich, między innymi w Prusach, Inflantach i Szwecji. Wydaje się, że polski kronikarz włoskiego pochodzenia wykorzystał wcześniejsze źródła łacińsko- i niemieckojęzyczne z XVI wieku, między innymi dzieła Macieja Miechowity, Siegmunda von Herbersteina i Olafa Wielkiego. Podobieństwo między opisami morsa w literaturze starogreckiej i w kronikach Gwagnina wynika raczej z przypadku, zwłaszcza że szesnastowieczne dzieło Konrada Gessnera pt. Historia animalium, odwołujące się do zoologicznej wiedzy autorów starożytnych, nie uwzględniało morsa.