Z badań nad złotnictwem z przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych w archidiakonacie lubelskim

Abstract

This article focuses on sacred goldwork, known only from written sources, originating from the formerly rich inventories of churches in Lublin and from four churches located in the Łuków deanery, part of the Lublin archdeaconry.In the 16th and 17th centuries, the Lublin archdeaconry encompassed a significant portion of the Lublin region, known as Lubelszczyzna. It included five deaneries: Łuków, Parczew, Chodel, Kazimierz, and Solec. The Łuków deanery was the first to undergo an episcopal visitation, in 1603. The administrative centre of the archdeaconry was located in Lublin.Only a small number of goldsmithing objects from churches in the Lublin region have survived. So far, researchers have identified just seven chalices and one pax. Their craftsmanship can be compared with works from the leading goldsmithing centres in Poland, such as Kraków and Poznań. Several reasons account for the scarcity of preserved goldsmithing works. Many objects from the churches of Lublin and other towns within the archdeaconry were lost during the Swedish wars; others were destroyed by Arians and Calvinists. Old silverware was often melted down so that the money from the recovered metal could be used to meet the church’s most urgent needs. During times of war, contributions imposed on churches depleted their possessions. There were also instances when priests, motivated by patriotism, donated silver for national causes.This fragmentary overview of sacred goldsmithery in the Lublin archdeaconry demonstrates that liturgical objects from this region – such as monstrances, chalices, crosses, paxes, and other – were in no way inferior to those created in renowned Polish centres with long-established goldsmithing traditions.

Tematem artykułu są znane tylko ze źródeł pisanych sakralne wyroby złotnicze z bogatych niegdyś zasobów kościołów w Lublinie oraz z czterech kościołów z dekanatu łukowskiego, wchodzącego w skład archidiakonatu lubelskiego.Archidiakonat lubelski w XVI i XVII w. zajmował znaczną część Lubelszczyzny. Obejmował pięć dekanatów: łukowski, parczewski, chodelski, kazimierski i solecki. Łukowski, jako pierwszy, w 1603 r. został poddany wizytacji biskupiej. Stolicą archidiakonatu był Lublin.Wyroby złotnicze z kościołów na Lubelszczyźnie zachowały się w znikomej liczbie. Udało się jak dotąd rozpoznać zaledwie siedem kielichów i jeden pacyfikał. Ich kunszt porównać można z dziełami przodujących ośrodków złotniczych w kraju: Krakowa i Poznania. Tę znikomą liczbę przetrwałych dzieł złotniczych tłumaczy kilka przyczyn. Znaczna ich część z kościołów Lublina i z innych miejscowości archidiakonatu zaginęła w okresie wojen szwedzkich, część zniszczyli arianie i kalwini. Stare srebra często przetapiano, aby pieniędzmi za uzyskany kruszec pokrywać najpotrzebniejsze potrzeby kościoła. W czasach niepokojów wojennych nakładane na kościoły kontrybucje zubażały ich stan posiadania. Bywało też, że księża z pobudek patriotycznych oddawali srebra na potrzeby kraju.Przedstawiony wycinek sakralnego złotnictwa w archidiakonacie lubelskim ukazuje, iż wyroby złotnicze z tego regionu (monstrancje, kielichy, krzyże, pacyfikały i inne) w niczym nie ustępowały dziełom z renomowanych ośrodków w Polsce o ustalonej złotniczej tradycji.