Provinz im österreichischen Nachkriegsroman

Abstract

W artykule stara się autor ukazać rozwój powojennej literatury austriackiej na przykładzie tzw. powieści "prowincjonalnej", nawieść prowincjonalna nie Jest ujmowana Jako gatunek "regionalnej", "chłopskiej" czy wreszcie "ludowej" powieści, lecz jako powieść, której miejscem akcji jest małe miasteczko lub wieś, a bohaterami są postaci z niższych warstw społecznych. Podczas gdy autorzy austriaccy przebywający od 1933 r. na emigracji tworzyli wielkie dzieła (J. Roth, R. Musil, H. Broch, O. von Horwäth), powieść austriacka pogrążyła się w prowincjonalizmie, w ideologii "krwi i ziemi"; Aż do lat pięćdziesiątych spotykamy się z tym negatywnym zjawiskiem. Przykładem jest tu twórczość Karla Heinricha Waggerla - autor analizuje jego powieść "Fröhliche Armut" (Radosne ubóstwo), 1948. Podsumowaniem niejako realistycznych tendencji lat pięćdziesiątych jest natomiast powieść Hansa Leberta "Die Wolfshaut" (Wilcza skóra). Lebert przedstawia prowincję jako siedlisko zła, bagno moralne; krytykuje i oskarża. Dokonuje on przełamania postawy Waggerla: bezkrytycznej apologii bierności i ubóstwa (moralnego). Z ekstremalną postawą krytyczną spotykamy się u Thomasa Bernarda. Berhsrd nie oddaje się wyłącznie analizie kompleksu "winy" z czasów narodowosocjalistycznych, z wojennej przeszłości, ale także analizuje on współczesność i przeprowadza jej diagnozę. Gert Friedrich Jonke, następny z generacji młodszych pisarzy, posługuje się Już środkami "Grupy Wiedeńskiej" konkretystów. Jego "Geometryczna powieść ludowa* ("Geometrischer Heimatroman") 1969, jest nowym etapem w literaturze austriackiej. W twórczości Petera Handego i Barbary Frischmuth eksperymenty językowe "Grupy Wiedeńskiej" zostały zastosowane w obrębie powieści prowincjonalnej. Wieś staje się modelem wyobcowania, izolacji, brak w powieściach tych Jakichkolwiek realiów - konkretnych, zlokalizowanych krajobrazów - wieś to stan umysłu w sensie strukturalnej teorii Języka. Zarazem jest to humorystyczno- żartobliwe pożegnanie z "Rakanią". Dwie powieści z lat siedemdziesiątych czynią decydujący krok w stronę krytyki społecznej! Karla Wiesingera "Bauernroman* (Powieść chłopska), 1972 i Reinharde P. Grubera "Steirischer Roman mit Regie. Aus dem Leben Hödlmosere" (Z życia Hödlmosera. Reżyserowana powieść styryjska), 1973. Usytuowanie w realiach, w krajobrazie nie wyklucza eksperymentu. Charakterystyczne dla tej ostatniej fazy są rezygnacja z ironicznego dystansu i autentyzm. Godne uwagi są ostatnio opublikowane powieści o "optymistycznych" tytułach: M. Scharanga "Schöne Tage" (Piękne dni), 1974 i m. in. Franza Innerhofera "Auf freiem Fuß" (Na wolnej stopie), 1975 oraz "Herrenjahre" (Pańskie lata), 1976, które sygnalizują nowy realizm i są dowodem na to, te powieść prowincjonalna stała się odbiciem ogólniejszych zjawisk zachodzących w społeczeństwie austriackim, tak Jak to się stało w Szwajcarii i w RFN.