Die Überwindung des Schicksals bei Alfred Döblin dargestellt an seinem Roman "Hamlet oder die lange Nacht nimmt ein Ende"

Abstract

W artykule przeprowadzona została analiza postaw bohaterów ostatniej powieści A. Dübllna. Powieść ta, choć ukończona w roku 1946, dopiero w 1956 r. znalazła wydawcę. Na życzenie wydawcy A. Dęblin zmienił zakończenie. Spełniając warunek, autor rozbił pierwotną koncepcję powieści, zmienił los centralnej postaci, wyznaczony przez zamieszczoną w powieści legendę o Teodorze, łagodząc tym samym religijno—teologiczną wymowę dzieła. Klasztor czy życie, kontemplacja czy działanie jako forma przezwyciężenia przeznaczenia - to alternatywy przewijające się przez całą twórczość Döblina.* W artykule podjęta została próba wyjaśnienia postaw bohaterów, odnalezienia ich źródeł i filozoficznego podłoża. Analiza obejmuje nie tylko bohaterów powieści "Hamlet,..", lecz również wcześniejszych, jak r.p. "Trzy skoki Wang-lun", "Berlin Plac Aleksandra" oraz "Niebieski tygrys". Zdaniem A, Döblina, zarówno postawa aktywna, jak i bierna pozbawiona jest wszelkich racji, jeżeli nie poprzedza jej poznanie i zrozumienie rzeczywistości oraz gotowość poniesienia ofiary. Aby zrozumieć Döblina koncepcję przezwyciężenia przeznaczenia, trzeba zapoznać się z ekspresjonistyczną wizją rzeczywistości. Zaczerpnięta z niemieckiego ekspresjonizmu postawa bierna - rewolucyjny pacyfizm - u której podstaw leży głęboka ufność w sił^ wiary 1 rozumu, nie ma nic wspólnego z fatalistycznym pojmowaniem przeznaczenia. Gotowość poniesienia ofiary jest również motywem zaczerpniętym z ekspresjonizmu, wzorującym się na motywie śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Oba motywy, "rewolucyjny pacyfizm" oraz "śmierć jako początek nowego, lepszego istnienia", przewijają się w zmodyfikowanej formie przez całą twórczość A. Döblina. "Hamlet" jest, pewnego rodzaju literacką polemiką Döblina z samym sobą, z przedstawionymi we wcześniejszych powieściach'postawami i koncepcjami przezwyciężenia przeznaczenia. Choć i tym razem człowiek stawia czoła przeznaczeniu poprzez śmierć oraz zrozumienie rzeczywistości. W tym kontekście zmiana zakończenia wydaje się tracić znaczenie, bowiem Döblin akceptuje zarówno kontemplację, jak i działanie, o ile poprzedza je poznanie i zrozumienie rzeczywistości.