Medyczna nauka o mleku (γαλακτολογία ἰατρική) zawarta w De medicina Celsusa

Abstract

Milk was a very significant food product in the Mediterranean. The present study is not devoted to milk as such, but to therapeutic galactology, galaktología iatriké (γαλακτολογία ἰατρική), a version of which is extant in De medicina penned by a Roman encyclopaedist called Celsus. The author places milk and milk-derived products among therapeutic substances, indicates the methods of processing such substances, and also provides the readers with details on dietary and pharmacological characteristics of dairy foods as well as indicating their place in a number of cures. It is necessary to pay attention to the fact that the characterizations of milk and dairy products with regard to their dietary properties and application as phármakon (φάρμκον) are not an exclusive feature of De medicina, but they are regularly mentioned not only in medical works, such as De diaeta I–IV, teachings of Dioscorides, extant fragments penned by Rufus of Ephesus, Galen, Oribasius, Aetius of Amida and Paul of Aegina, but also in Historia naturalis by Pliny. This is a clear sign that milk was considered to be significant from the medical point of view and was as such very interesting both for the medical profession and for general public. Therefore De medicina appears as a typical work, and details contained in it are simply a testimony of the evolution of the doctrine that was already present in De diaeta I–IV and later developed by the most prominent physicians.

Mleko było i jest znaczącym produktem spożywczym w diecie mieszkańców basenu Morza Śródziemnego i dlatego stało się ono przedmiotem zainteresowania medycyny antycznej. Artykuł poświęcony został jednak nie historii tego produktu spożywczego, ale galaktología iatriké (γαλακτολογία ἰατρική), a zatem zespołowi poglądów na rzeczone substancje z punktu widzenia medycyny antycznej, który zawarty został w traktacie De medicina napisanym przez rzymskiego encyklopedystę tworzącego w I w. n.e., którego zwykle identyfikujemy jako Aulusa Korneliusza Celsusa. Podstawową treścią rozważań jest ukazanie poglądów Celsusa w kwestii leczniczej funkcji mleka i produktów mlecznych, więc ich cech dietetycznych i farmakologicznych, a w końcu miejsca w procedurach terapeutycznych opisywanych przez starożytnego encyklopedystę. Autorzy analizują dostępne w dziele informacje także z punktu widzenia historii jedzenia oraz historii ekonomicznej i społecznej. Badacze rozpatrują zagadnienie na szerokim tle historii medycyny w antyku i wczesnym Bizancjum (od IV w. p.n.e. do VII w. n.e.), wykorzystując dane zawarte w De diaeta I–IV, traktatach Dioskurydesa, Rufusa z Efezu, Galena, Orybazjusza, Aecjusza z Amidy oraz Pawła z Egny. Wskazują też na analogiczny zasób wiedzy, który stał się podstawą refleksji Pliniusza Starszego zawartych w jego Historia naturalis. Owo bogactwo informacji interpretowane jest przez nich jako dowód zainteresowania tym zagadnieniem nie tylko w gronie profesjonalnych medyków, lecz także szerokiej publiczności, a dzieło De medicina traktują jako przejaw rozwoju doktryny medycznej.