Wie stirbt eine Sprache aus? Überlegungen zu sozialpolitischen, wirtschaftlichen und kulturellen Faktoren des Sprachtodes am Beispiel der deutsch-schlesischen Varietät aus dem ehemaligen Kreis Waldenburg (powiat wałbrzyski)

Abstract

Der vorliegende Artikel fokussiert auf die sozialpolitischen, wirtschaftlichen und kulturellen Veränderungen, die sich nach der Westverschiebung Polens von 1945 im ehemaligen Kreis Waldenburg (heute: powiat wałbrzyski) ereigneten und folglich zur Verdrängung des Deutschen sowie zum Verschwinden der deutsch-schlesischen Ortsvarietät führten. Obwohl die Waldenburger Deutschen im Vergleich zu anderen deutsch(sprachig)en Gemeinschaften in Niederschlesien viel mehr Freiheiten genießen durften, wurde dort das Schlesische nach dem Zweiten Weltkrieg fast völlig abgebaut und ist heute stark vom Aussterben bedroht.

This article examines the socio-political, economic, and cultural changes that took place in the former Kreis Waldenburg following the shifting of Poland’s borders westwards in 1945, which in turn resulted in so-called ‘deteutonisation‘ of this area. The subsequent ban on the German language in the public sphere meant that its German-Silesian variety, spoken by the local German community, also rapidly began to fade away. Even though the Wałbrzych Germans enjoyed greater civil liberties than most German minorities in Southern Silesia, their German-Silesian language variety remains critically endangered and will likely become extinct.

W artykule przedstawione zostały zmiany polityczno-społeczne, gospodarcze i kulturowe, które zaszły w powiecie wałbrzyskim (dawniej Kreis Waldenburg) w związku z ustanowieniem nowej zachodniej granicy Polski po 1945 roku oraz związaną z tym akcją tzw. „odniemczania” tychże terenów, która doprowadziła do wyparcia języka niemieckiego z przestrzeni publicznej oraz do gwałtownego zanikania lokalnej śląskiej odmiany języka niemieckiego. Pomimo iż wałbrzyscy Niemcy w porównaniu z innymi ośrodkami mniejszości niemieckiej na Dolnym Śląsku mogli cieszyć się o wiele większymi swobodami obywatelskimi, to odmiana ta dziś krytycznie zagrożona jest wyginięciem, a w niedalekiej przyszłości prawdopodobnie przestanie istnieć.