Manès Sperbers Weg aus dem „Städtel“ in das Kampfgetümmel der „Weltrevolution“

Abstract

Im Mittelpunkt der Analyse steht All das Vergangene, die dreibändige Autobiographie Manès Sperbers (1905-1984). Die in ihr beschriebene Entwicklung von der frommen Gesinnung der frühen Lebensjahre zum revolutionären Marxisten (Kommunisten) ist exemplarisch gewesen. Den Verlockungen der marxistischen Ideologie sind zahlreiche Intellektuelle aus aller Herren Ländern erlegen. In besonderer Weise galt das für jüdische Intellektuelle aus Europas Osten, aus den osteuropäischen „Städtels“. Das ist allgemein bekannt. Weniger bekannt sind psychologische und soziologische Voraussetzungen sowie Motivierungen ihrer weltanschaulichen Entscheidungen. Sie sind es aber, die erkennen lassen, warum die Idee der „Weltrevolution“ gerade in dieser Lebenssphäre besonders tiefe Wurzeln schlug. Im Zusammenhang mit der hier umrissenen Problematik besitzen Sperbers Lebenserinnerungen einen unschätzbaren Erkenntniswert. Im ersten Jahrzehnt des vergangenen Jahrhunderts setzt Sperbers Lebensbericht ein, mit dem Ende des Zweiten Weltkrieges klingt er aus, umfasst also vier blutigste, insoweit höchst denkwürdige Dekaden der modernen Geschichte.

The subject of the analysis is a three-volume-autobiography by Manès Sperber (1905-1984) All das Vergangene… (All that is gone…). The transformation of a pious boy of an eastern Galician village into a revolutionary Marxist and communist has an exemplary importance. Many intellectuals from various countries were in thrall to the power of the Marxian ideology. The foregoing statement refers especially to the Jewish intellectuals from the Eastern Europe, which is a commonly known issue. What is less known, are the psychological and social motives of their worldview driven decisions. And it is only them that allow to understand why the idea of a „world revolution“ puts down its deepest roots in this social sphere. In the context of the problems depicted here, Sperber’s memories have immense cognitive value.

Przedmiotem analizy jest trzytomowa autobiografia Manèsa Sperbera (1905-1984) All das Vergangene… (Wszystko, co minione). Opisana w niej przemiana pobożnego chłopca z wschodniogalicyjskiego miasteczka w rewolucyjnego marksistę i komunistę ma egzemplaryczne znaczenie. Sile oddziaływania marksistowskiej ideologii ulegli liczni intelektualiści wielu krajów. Stwierdzenie powyższe dotyczy szczególnie żydowskich intelektualistów pochodzących ze wschodniej Europy. Fakt to ogólnie znany. Mniej znane są psychologiczne i społeczne motywacje podejmowanych przez nich światopoglądowych decyzji. A przecież dopiero one pozwalają zrozumieć, dlaczego idea „światowej rewolucji“ zapuściła najgłębsze korzenie w tej socjalnej sferze. W kontekście zarysowanej tu problematyki wspomnienia Sperbera posiadają ogromny walor poznawczy. Początek narracji przypada na pierwsze dziesięciolecie minionego stulecia, urywa się ona wraz z końcem II Wojny Światowej. Obejmuje zatem ona cztery najbardziej dramatyczne dekady historii współczesnej.