"An easy commerce of the old and the new": the symbolist roots of anti-rhetoric, mock-sentimentalism and uneasy romanticism in T. S. Eliot's poetry

Abstract

Do największych osiągnięć T. S. Eliota należą bez wątpienia doktryna poezji bezosobowej oraz słynna koncepcja tradycji literackiej. Korzenie obu tych teorii można odnaleźć w praktyce poetyckiej i eseistyce symbolistów francuskich. Twórczość tych ostatnich stanowiła często gwałtowną reakcję na poezję (francuskiego romantyzmu. Jest to szczególnie widoczne w wierszach Tristana Corbiere'a, który w sposób bezpardonowy rozprawia się z dziedzictwem takich gigantów literatury francuskiej jak Victor Hugo i Alphonse de Lamarline. W utworach zaskakująco nowoczesnych i ocierających się o intertekstualność symbolista wyśmiewa poezję romantyczną, którą postrzega jako nazbyt emocjonalną, sentymentalną i płaczliwą. Polemizując z Hugo i Lamartinem Corbićre postuluje odejście od romantycznych klisz w kierunku „nowej” poezji, wolnej od patosu, wielosłowia, retorycznych obciążeń i utartych konwencji poetyckich. Zbliża się tym samym do Eliotowskiej koncepcji poezji chłodnej, precyzyjnej i pełnej rezerwy, w której i o której należy mówić językiem oszczędnym, niemal naukowym. W tej poezji, która broni się przed pompatycznością i bezpośrednim wyrażaniem uczuć, osobowość autora staje się niemal niewidzialna. Również Eliotowska koncepcja tradycji, zawarta w słynnym eseju „Tradycja i talent indywidualny" jest pokrewna sposobowi, w jaki o dziedzictwie literackim i artystycznym myślą Baudelaire, Corbiere i Rimbaud. Jest to tradycja rozumiana nie jako nieruchomy monolit, lecz raczej jako ponadczasowe, organiczne kontinuum, ulegające nieustannym zmianom i przekształceniom, w którym przeszłość i teraźniejszość oddziałują na siebie nawzajem w skomplikowanym systemie korelacji, analogii i opozycji. Złożoność tak definiowanego pojęcia tradycji powoduje, że również stosunek Eliota do romantyzmu naznaczony jest ambiwalencją. Z jednej strony formalny aspekt jego obiektywnej, bezosobowej i często ironicznej poezji sprawia, że zasługuje ona na miano antyromantycznej. Z drugiej jednak strony poezja Eliota - szczególnie ta późniejsza - z jej kluczowymi postułatami powrotu do natury, transcendencji i poszukiwania Absolutu grawituje, podobnie zresztą jak twórczość symbolistów, w kierunku ontologii i aksjologii właściwych tradycji romantycznej.