| dc.description.abstract | Dokonana w tej rozprawie analiza pozwoliła nam stwierdzić, że utwór J. Haška
Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej to burleskowa powieść-epopea XX wieku. W konstrukcji tej powieści są umiejętnie spożytkowane, zebrane i rozwinięte tradycje europejskiej powieści satyrycznej doby renesansu, powieści
XVIII wieku, powieści łotrzykowskiej — pikareski o charakterze w pewnym stopniu
społeczno-historycznym; postać Szwejka wciela w niej tradycje literackiego błazna,
mieszczucha z czeskiej powieści i „głupka” z ludowych bajek (podobnie jak w folklorze
czas „zewnętrzny” Szwejka jest czasem kolejnych „przygód”, a czas „przypadków”
i czas „wewnętrzny” to czas jego samozachowania i autoidentyczności).
W powieści środkami technicznymi satyry są: trawestacja, parodia, satyryczna
hiperbola, błazenada, groteska, stop patosu ż pospolitością i wulgarnością.
Postacie pierwszego i drugiego planu w utworze zbudowane są na zasadzie parodii
i spospolitowania sięgającego karykatury. Stosunki pomiędzy panem i sługą zostały
ukształtowane na zasadzie trawestacji. Hašek prezentuje się w swoim dziele jako
solidny dokumentalista; posługuje się obficie i równocześnie zarówno autentycznym
dokumentem. jak i dokumentem stylizowanym, a to dla ośmieszenia samej zasady
dokumentalizmu w beletrystyce, kreując jego parodię. Parodiuje chwyty narracyjne
posługując się stylem wzniosłym, asocjacją myśli, sentencjami i formami moralizatorskimi.
Stosunki pomiędzy autorem a czytelnikiem zostały oparte na zasadzie
trawestacji; „kod” odnośny do utworów o wojnie ulega nieustannie burzeniu. Humor
stanowi formę działalności społecznej bohatera skierowanej przeciwko istniejącym
instytucjom społecznym i moralnym, a to w celu ich radykalnej zmiany.
Przemysłowa produkcja cnoty I. Hausmanna — to intelektualna powieść-pamflet,
która łączy tradycje kilku gatunków satyrycznych, filozoficznych i naukowo-fantastycznych,
a która jest równocześnie polemiką z ich regułami. Twórczym czynnikiem
struktury tej powieści jest dokumentalność zbliżona do karykatury (sens ujęty w przesadzie,
w skondensowaniu, w satyrycznej hiperbolizacji).
Satyra Hausmanna jest stale ukierunkowana nie tylko przeciw życiu społeczności
mieszczańskiej, ale także przeciw wszystkim formom ideologii, która usprawiedliwia
i gloryfikuje to życie. To właśnie uzasadnia panującą w powieści zasadę parodii.
Autor parodiuje styl oratorski: patetyczne dyskursy pseudonaukowe; parodiuje
wszystkie gatunki publicystyczne: artykuły, felietony, kronikę sportową i sądową,
informacje, reklamy i recenzje; parodiuje rozmaite gatunki literackie: poemat, hymn,
pieśń, nowelę psychologiczną, opowieść biograficzną, powieść detektywistyczną.
Ośmieszone tu zostały rozmaite literackie środki artystyczne: naturalistyczne opisy,
zasady dokumentalizmu, styl „telegraficzny”, techniki ekspresjonizmu. Autor utrzymuje
jednolitość heterogenicznych cząstek powieści dzięki wyrazistości wątku fabularnego,
a także dzięki ścisłości i naukowej jasności w wykładzie swojej czołowej
myśli przewodniej.
Porównanie różnych powieści lat dwudziestych dowodzi wiary pisarzy czeskich
w możliwość przebudowy świata i ich zrozumienia systemu stosunków historycznych
i społecznych, co nadaje ich ostrej i bezlitosnej satyrze charakter optymistyczny. | pl_PL |
