| dc.description.abstract | Problem ideologii dzieła literackiego wywołuje często żarliwe dyskusje i kontrowersje.
Niektórzy teoretycy literatury oraz krytycy wypowiadają się za pełną
autonomią sztuki i uważają dzieło literackie za wytwór działający wyłącznie
w sensie estetycznym, inni zaś traktują literaturę jako element nadbudowy,
będący nie tylko odzwierciedleniem rzeczywistości, ale także kierunków jej
rozwoju.
Powieść, jako gatunek epiki, z natury rzeczy zajmuje się zjawiskami występującymi
poza człowiekiem i przedstawia stosunek człowieka do świata zewnętrznego,
a więc i jego ideologię. Takie stanowisko reprezentuje szereg teoretyków
i pisarzy, nawet nie związanych z marksizmem. Istnieją jednak powieści,
w których problemy ideologiczne wysuwają się na pierwszy plan; proponuje się
więc wprowadzenie określenia „powieść idei”, rozumiana jako powieść o ideologii
— podobnie jak to się dzieje w stosunku do powieści politycznej lub
historycznej. Nie można jednak utożsamiać powieści idei z powieścią tendencyjną
(z tezą), gdyż cechą tej ostatniej, traktowanej często jako literatura
drugorzędna, jest przerost problematyki nad kształtem artystycznym utworu
i wynikający stąd schematyzm fabuły, postaci itp. O wartości artystycznej dzieła
literackiego nie można także sądzić na podstawie słuszności prezentowanej problematyki,
gdyż w tym wypadku oceniałoby się poglądy pisarza, a nie jego dzieło
(ten postulat nie neguje możliwości, a niekiedy nawet konieczności krytyki
pisarza za jego poglądy sprzeczne z tendencjami postępowymi, humanistycznymi
itp.).
Teoretykiem pojawiającego się coraz częściej w literaturze teoretycznej i krytycznej
terminu „powieść eseistyczna” jest Alberto Moravia. Włoski pisarz uważa,
że właśnie tego rodzaju powieść jest najbardziej odpowiednia dla epoki kryzysu,
jaki przeżywa świat współczesny. O powieści eseistycznej pisze też rosyjski teoretyk
literatury Kożynow, nie podając jednak bliższych określeń terminu, natomiast
Bruno Berger rozpatruje szerzej tzw. eseistyczny styl powieści.
Analiza problemu pozwala na stwierdzenie, że powieść eseistyczna posiada
Szereg zbieżnych cech z powieścią idei, lecz nie prezentuje określonej ideologii.
Powstanie tego rodzaju powieści jest wyrazem kryzysu przekonań pewnej części
pisarzy, którzy nie dostrzegają możliwości reprezentowania jakiegoś programu pozytywnego.
Przedstawieniem problematyki właściwej dla powieści eseistycznej
towarzyszą zwykle nowe środki techniki literackiej, w różny zresztą sposób stosowane
przez poszczególnych pisarzy. | pl_PL |
