L'Iconicité narrative

Abstract

Struktura narracji jest hierarchiczna od samych swych podstaw. Tekst narracyjny obejmuje kategorię narratora prowadzącego opowiadanie; opowiadanie z kolei zawiera postać ogniskującą w sobie i wokół siebie historię. Wreszcie historia obejmuje postaci działające. Kreacja postaci ogniskującej jest tak uformowana, że postać ta sama widzi wydarzenia i pozwala je widzieć odbiorcy. Z semiotycznego punktu widzenia każda płaszczyzna narracyjna jest swoistym znakiem dla kolejnej płaszczyzny wewnętrznej: tekst wyznacza opowiadanie, opowiadanie zaś wyznacza historię. Z odbiorczego punktu widzenia każda płaszczyzna utworu jest czynnikiem interpretującym płaszczyznę wyższą (por. tezy Peirce'a). Ze stanowiska reprezentacji — każda płaszczyzna dzieła jest czynnikiem referującym płaszczyzny wyższej. Takie kategorie (instancje), jak narrator, kreacja ogniskująca (focalisateur), aktor, czyli postać działająca -- nie są bezwzględnie koniecznie związane zawsze z jedną i tą samą osobą; są tu możliwe bardzo różne kombinacje. Kombinacją specyficzną danego tekstu jest właśnie struktura narracyjna tegoż tekstu. Kombinacja ta zdolna jest do kształtowania znaków ikonicznych, tzn. znaków funkcjonujących na zasadzie podobieństwa czy określonej analogii między samym znakiem a jego nosicielem czy prezenterem. Znak ikoniczny może być określony czy wyznaczony przez obraz narracyjny (l'icône narrative), jeśli kształtuje się on w strukturze narracyjnej, te zaś, które są jedynie referowane przez tok narracyjny, kształtują się w obrębie historii prezentowanej w powieści. Obrazy narracyjne poddane są tej samej zasadzie klasyfikacyjnej, co obrazy nienarracyjne (por. Van Zoest). W obrębie tej klasyfikacji można zaproponować pewne rozróżnienie między obrazami mikrostrukturalnymi a makrostrukturalnymi. Te pierwsze kształtują się w obrębie mniejszych przedziałów struktury narracyjnej na poziomie paragrafu, sceny czy frazy, drugie natomiast w obrębie całego tekstu. Przykładem pierwszej kategorii: scena odjazdu Alaina (Kotka, s. 156), gdzie „dystans narracyjny” (reakcja Kamili „zogniskowana” przez zachowanie się Alaina) wyznacza dystans między tymi postaciami. Przykładem drugiej kategorii może być struktura czasowa w Pani Bovary, gdzie cząstkowy rytm narracji (długość poszczególnych scen, wzrost napięcia i przyspieszenia akcji) wyznacza („wyznakowuje”) nieustanne narastanie nudy głównej bohaterki. Między tymi dwiema kategoriami rozciąga się duży obszar postrzegany w pewnym sensie oddzielnie, który może być określony jako obraz mikrostrukturalny (często narracyjny, ale nie zawsze), przy czym czynnik prezentujący ma charakter makrostrukturalny. Przykładem może być opis Rouen w Pani Bovary.