Przemysł zabawkarski w okresie PRL: potrzeby badawcze, baza źródłowa

Abstract

Immediately after World War II, toy production in Poland mainly took place at private factories (some of them existing before the war). Starting from the turn of the 1940s and 1950s, this industry sector was dominated by state-owned and cooperative enterprises. Gradually, cooperatives became the leader in manufacture of toys. The history of toy production in Poland has not been comprehensively analysed yet. In fact, even partial studies regarding this quite significant economic sector are rare.When determining the research needs concerning toy production, the most desirable starting points seems to consist in considering the entire problem, i.e. analysing the subject of the toy industry (manufacturing of toys) in Poland (within the territory of Poland). In such a broad approach, the period of the Polish People’s Republic would constitute the most extensive component. From a broader time perspective (devoted not only to the period of the Polish People’s Republic), the considerations could eventually focus on a selected toy assortment (e.g. production of dolls, building blocks, soft toys, mechanical toys, military toys). Individual studies on selected larger production facilities or groups of facilities within a specific specialtization, especially from a particular region, would also have a valuable contribution.Sources on the history of the toy industry in Poland after 1945 can be found, above all, at facilities governed by the State Archives Head Office. Some significant data can also be found in the resources collected at other institutions, the press from the period in question, memoirs, and thanks to toys as such (in museums and private collections). In case of national archives, the most important are the collections of the Modern Records Archive in Warsaw and several field archives, particularly the ones seated in Kielce, Łódź, Poznań, Cracow, Wrocław and Białystok.

Bezpośrednio po II wojnie światowej produkcję zabawkarską w Polsce prowadzono głównie w zakładach prywatnych (część miała genezę przedwojenną), od przełomu lat czterdziestych i pięćdziesiątych w tej gałęzi wytwórczości dominującą formą własności na 40 lat stały się przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielcze. Z czasem w produkcji zabawek spółdzielnie zdobyły pozycję pierwszoplanową. Dzieje produkcji zabawek w Polsce nie tylko nie doczekały się całościowego opracowania, ale faktycznie nawet ustalenia fragmentaryczne (cząstkowe) dotyczące tego dość istotnego działu gospodarki należą do rzadkości.Określając potrzeby badawcze dotyczące produkcji zabawek, trzeba stwierdzić, że najbardziej pożądane byłoby podjęcie prac nad całością problematyki, a więc opracowanie tematu: Przemysł zabawkarski (produkcja zabawek) w Polsce (na ziemiach polskich). W takim szerokim ujęciu okres PRL stanowiłby część najbardziej obszerną. W szerszej perspektywie czasowej (odnoszącej się nie tylko do okresu PRL) rozważania mogłyby ewentualnie dotyczyć wybranego asortymentu zabawkarskiego (np. produkcji lalek, klocków, zabawek pluszowych, zabawek mechanicznych, zabawek militarnych). Cenne byłyby także pojedyncze opracowania koncentrujące się na wybranych większych zakładach produkcyjnych lub na grupach zakładów o określonej specjalizacji, ewentualnie z danego regionu.Źródeł do dziejów przemysłu zabawkarskiego w Polsce po 1945 r. poszukiwać możemy przede wszystkim w placówkach podległych Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, pewne znaczenie mają także materiały zgromadzone w innych instytucjach, prasa z badanego okresu, wspomnienia, wreszcie same zabawki (w zbiorach muzeów i kolekcji prywatnych). W przypadku archiwów państwowych pierwszoplanowe znaczenie mają zbiory Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz kilku archiwów terenowych, szczególnie w Kielcach, Łodzi, Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i Białymstoku.