Polskie wsie na Syberii końca wieku XIX i początku XX. Ślad w kulturowej panoramie krainy

Abstract

Polish villages began to appear in Siberia at the end of the 19th century, first, as a result of penal resettlements following the January Uprising of 1863–1864, and later, of economic migration. Polish rural settlement (of the petty nobility and peasants) increased after 1906 due to the favourable agrarian reforms of the Russian Minister Piotr Stolypin, and continued until the outbreak of World War I. It is estimated that between 170,000 and 600,000 Polish settlers may have arrived in Siberia at that time, with 20–40% of them returning to their homeland due to the harsh living conditions. When emigrating, they carried with them seeds, livestock, household items, farming tools, and equipment related to crafts and small rural industry. Upon arrival, immediately after building their homes, they sought to establish Polish schools and Catholic churches in their new villages. They ran farms but also opened craft workshops and businesses related to agricultural processing. According to the opinions of Russian officials, they were seen as good farmers, enterprising, frugal, religious people taking care of their houses. They also brought to Siberia their own rituals, customs, folklore, and eating habits. Today, only one village, Wierszyna, remains with a dominant Polish national identity. Currently, the main markers of Polish identity among the descendants of these settlers are Catholicism, annual and family customs, and eating habits. There are also a few remaining churches and cemeteries, and sometimes a memory of the Polish founders of the villages, which still play a role in the lives of their contemporary inhabitants. The descendants of Polish peasant settlers in Siberia nowadays mostly live in the cities, where they actively participate in the process of shaping the new identity of the Polish diaspora in Siberia.

Polskie wsie zaczęły pojawiać się na Syberii pod koniec XIX w. Były efektem najpierw karnych przesiedleń po powstaniu styczniowym 1863–1864, później też migracji ekonomicznych. Polskie osadnictwo wiejskie (drobnej szlachty i chłopów) nasiliło się po roku 1906 w efekcie sprzyjających reform agrarnych rosyjskiego ministra Piotra Stołypina i trwało do wybuchu I wojny światowej. Według szacunków, na Syberię mogło przybyć wówczas od 170 do 600 tys. polskich osadników; 20–40% z nich wróciło do kraju z powodu zbyt ciężkich warunków osiedlenia. Emigrując, zabierali z sobą nasiona i zwierzęta gospodarskie, sprzęty domowe, narzędzia rolnicze, sprzęty związane z rzemiosłem i małym przemysłem wiejskim. Na miejscu, zaraz po wybudowaniu domów, dążyli do zorganizowania w swoich nowych wioskach polskich szkół i katolickich kościołów. Prowadzili gospodarstwa rolne, ale otwierali też zakłady rzemieślnicze i związane z przetwórstwem rolnym. W opiniach rosyjskich urzędników postrzegani byli jako dobrzy gospodarze, ludzie przedsiębiorczy, oszczędni, religijni, dbający o własne domostwa. Na Syberię przynieśli też własną obrzędowość, zwyczaje, folklor, nawyki żywieniowe. Do dzisiaj pozostała już tylko jedna wioska – Wierszyna o dominującym polskim obliczu narodowościowym. Obecnie jako główne wyznaczniki polskości potomków tych osadników postrzegane są: katolicyzm, zwyczaje doroczne i rodzinne, nawyki żywieniowe. Pozostały też nieliczne kościoły i cmentarze, czasem pamięć o polskich założycielach wiosek, odgrywające pewną rolę w życiu ich współczesnych mieszkańców. Potomkowie polskich chłopskich kolonizatorów Syberii współcześnie mieszkają w większości w miastach, gdzie biorą czynny udział w procesie formowania się nowej tożsamości polskiej diaspory na Syberii.