Mechanizmy spójnościowe w dawnych tekstach popularnonaukowych

Abstract

Podstawę materiałową stanowią książki popularnonaukowe wybitnych uczonych żyjących na przełomie XIX i XX wieku: W. Wilkosza, J. Dembowskiego, M. Brzezińskiego i J. Woronieckiego. Celem autorki jest ukazanie bogactwa mechanizmów spójnościowych w analizowanych tekstach. Interesuje nas zarówno spójność lokalna na poziomie nawiązań międzyzdaniowych, spójność na poziomie ponadzdaniowym (tu zaznacza się wyraźny wpływ wzorca gatunkowego wykładu ustnego), jak i spójność globalna (która jest ściśle związana z konwencjami stylowymi oraz gatunkowymi). Analiza struktury tekstu została powiązana z analizą wpływu czynników pragmatycznych na strukturę omawianych tekstów. Interesujące wydaje się powiązanie kwestii spójności badanych tekstów z ich retorycznością.

The aim of this article, which is devoted to textology and rhetorics, is to show processes and hints of cohesion, which was characteristic of the older popular science texts. In these texts cohesion was demonstrated in the sentences (local cohesion) and in the text, as well as in the hipertext (global cohesion). We examined the texts of the outstanding Polish popular science authors from 19th and 20th centuries: W. Wilkosz, J. Dembowski, M. Brzeziński and J. Woroniecki. The chosen examples showing cohesive rules for the texts are representative of the popular science text. The most important stylistic means to signal cohesion are: lexical repetitions, syntax parallel, metaphors, presuppositions, loci communes. The data was analyzed in three parts of the article: 1. Cohesive function of repetition and parallel mechanisms, 2. Thematic and structural function of metaphor, 3. Pragmatic cohesion (presuppositions, loci communes). The analysis confirms the hypothesis that there are more evident cohesive signals in popular science texts than in strictly scientific ones.