Literackie i folklorystyczne paralele fresku z egzonarteksu katolikonu w Monasterze Rylskim

Abstract

Artykuł omawia relację ‘tekst ikonograficzny – tekst literacki – wiara ludowa’, ilustrowaną kilkoma artefaktami należącymi do różnych sfer kulturowych: freskiem odrodzeniowym, kilkoma utworami pseudokanonicznymi będącymi w użytku liturgicznym, jak też zapisami folklorystycznymi świadków angelofanii podczas nabożeństwa. Przeanalizowana została kompozycja fresku „Aniołowie zapisują imiona wchodzących i wychodzących z cerkwi” z otwartego narteksu katolikonu Monasteru Rylskiego w Bułgarii (1846 r.) w porównaniu z innymi postbyzantyńskimi freskami z tej liminalnej części świątyni prawosławnej, tekstami kanonicznymi (opowiadania z Paterykonu, Cuda Przenajświętszej Bogurodzicy S. Bakaczicia), pseudokanonicznymi (ludowe komentarze do liturgii), pieśni ludowe oraz memoraty o angelofaniach podczas nabożeństwa z terytorium południowej Bułgarii. Przeanalizowany materiał jest ilustracją tezy, iż późnośredniowieczna i odrodzeniowa kultura Słowian bałkańskich (XVI–XIX w.) stanowi złożony zespół współoddziałujących tekstów literackich, ikonograficznych i folklorystycznych, tworzących wspólną wizję świata i zbawienia.

The article discusses the relation between iconography, literary text, and folk belief, illustrated by some artifacts that belong to different cultural spheres: Renaissance fresco, several pseudoliturgical works which are used in liturgical celebrations, as well as folk records of angelophany witnesses collected during the service. The fresco composition “The Angels Write the Names of the Comings and Goings of the Church” (from the narthex of Rila Monastery, Bulgaria, 1846) was analyzed in comparison with other post-Byzantine frescoes from the liminal part of the orthodox temple, canonical texts (stories of Patericon, “Miracles of the Mother of God” by S. Bakaczić), pseudo-canonical (liturgy comments), folk songs and memorates about angelophanies during the service from Southern Bulgaria. The analyzed material illustrates the thesis that Late Medieval and Balkan Slavs Renaissance culture (XVI–XIX century) is a complex set of literary texts, iconography and folklore, that interacts and forms a communal vision of the world and salvation.