Banks in Łódź and Their Pre-1918 Activities
Abstract
Stereotyp XIX-wiecznej Łodzi to wizerunek miasta potężnych fabryk, przede wszystkim włókienniczych,
kipiących przepychem pałaców i willi fabrykanckich, uzupełniony o mit Łodzi secesyjnej.
W takim mieście rządził przede wszystkim pieniądz i zysk. Miasto przemysłowe, w którym
obracanie kapitałem i gromadzenie coraz większych zysków odgrywało tak doniosłą rolę, nie
mogło funkcjonować bez wszelkiego rodzaju instytucji finansowo-kredytowych z bankami na
czele, ułatwiającymi obrót pieniądza oraz pozyskiwanie kredytów i pożyczek. Jednak przez kilka
dziesięcioleci przemysłowego rozwoju w mieście nie istniał żaden bank, ani żadna inna instytucja
finansowo-kredytowa. Sytuacja zmieniła się dopiero w przededniu wybuchu powstania styczniowego.
Przez następne pół wieku, do wybuchu I wojny światowej, w wyniku intensywnego rozwoju
gospodarczego Łodzi oraz okolicznych miast i miejscowości, powstało tutaj szereg nowoczesnych
instytucji finansowych. Kiedy w 1870 r. w Łodzi było tylko 2 tego typu instytucje, to w 1913 r.,
w przestrzeni miasta funkcjonowało już 37 instytucji finansowo-kredytowych.
W okresie odwilży posewastopolskiej, w 1858 r., podjęto decyzję o powołaniu do życia w Łodzi
oddziału Banku Polskiego, którego naczelnym zadaniem było przede wszystkim wspieranie
polityki gospodarczej rządu Królestwa Polskiego. Uzyskanie kredytu długoterminowego przez
miejscowych przemysłowców było wyraźnie utrudnione. Niebawem łódzka filia Banku Polskiego
przekształcona została w kantor rosyjskiego Banku Państwa. Stąd też w 1871 r. pojawiła się idea
utworzenia w Łodzi banku akcyjnego z kapitałem prywatnym. 19 VIII 1872 r. zatwierdzono ustawę
Banku Handlowego w Łodzi, a do władz nowo powołanej instytucji weszli obok warszawskich
pomysłodawców, łódzcy przemysłowcy: niemieccy – K. Scheibler i L. Grohman oraz żydowscy
– W. Ginsberg i H. Konstadt. Z czasem decydująca rolę odgrywała w nim rodzina Scheiblerów-
-Herbstów. Przez niemal cały okres w zarządzie Banku Handlowego dominowali przemysłowcy
pochodzenia niemieckiego. Łódzki Bank Handlowy pod względem zasobności w przestrzeni Królestwa
Polskiego ustępował wówczas jedynie Bankowi Handlowemu w Warszawie. Dynamiczny rozwój łódzkiego przemysłu w latach 90. XIX w. prowadził do nagromadzenia kapitałów,
a to skłaniało miejscowych przemysłowców do szukania okazji ich korzystnej lokaty. Stąd
też czas na kolejny łódzki bank prywatny, który powstał w 1897 r. z inicjatywy przemysłowców
łódzkich z rodziny Geyerów, a ponadto O. Kindlera i L. Landaua. Jego sfera działalności nie odbiegała
od form działalności Banku Handlowego.
W przestrzeni dynamicznie rozwijającego się wielkiego przemysłowego miasta oddział rosyjskiego
Banku Państwa oraz dwa prywatne banki akcyjne nie mogły zaspokoić miejscowych
potrzeb finansowo-kredytowych. Stąd też na rynku łódzkim swojej szansy na poważne zyski
poszukiwały banki rosyjskie oraz warszawski Bank Handlowy, które z czasem założyły tutaj
swoje oddziały: Azowsko-Doński Bank Handlowy (1893), warszawski Bank Handlowy (1896),
Ryski Bank Handlowy (1897), Wołżsko-Kamski Bank Handlowy (1906).
Powyższe banki związane były swoimi interesami przede wszystkim z największymi przemysłowcami
Łodzi i okręgu, natomiast w obsłudze mniejszych zakładów, rzemiosła i handlu specjalizowały
się raczej domy bankierskie. Ich właściciele wywodzili się ze środowiska żydowskiego,
a liczba tych instytucji finansowo-kredytowych w Łodzi wahała się od 1 w 1870 r. przez 11
w latach 1902–1904, do 3 w 1913 r.
Do wybuchu I wojny światowej Łódź była drugim po Warszawie centrum instytucji bankowych
i finansowo-kredytowych w przestrzeni Królestwa Polskiego. Banki łódzkie i inne instytucje
o charakterze finansowo-kredytowym wraz z wybuchem I wojny światowej weszły w okres kryzysu,
a oddział Banku Państwa i oddziały banków rosyjskich w Łodzi uległy wręcz likwidacji.
Wszystkie banki i domy bankowe posiadały w Łodzi piękne siedziby, które do dzisiaj należą do
najważniejszych zabytkowych budynków miasta.