Morfologiczne i geologiczne tło procesu obiegu wody w małej zlewni położonej w północnej części Wyżyny Łódzkiej

Abstract

This article refers to "The Convention on the Protection of the Biological Variety" ratified by Poland in 1995. Its content directly concerns the geographical variety as the background of the water circulation process. The authors discuss the geological structure and the surface features as well as the changes of these elements of the enviroment as the many factors deciding about the surficial retention, infiltration and [Jltration rates, intensity and quantity of the immediate, or the underground runoIT. The object of interest is the Dzierźązna drainage basin - the exploration area of the Łódź University Department of Hydrology and Water Management which is in the western part of the northern Łódź Upland margin. This area is known for the thickest Pleistocene cover near Łódź. It is also the zone of numerous glacitectonic accumulations very diITerent lithologically, and the zone of Tertiaryand Quaternary covers. The character of the relief and the lithologic conditions in the basin (fig. 3 & 4) cause structure differentiations of the water circulation elements, the development of the river network, the thickness of the active change zone, etc. The Dzierżązna drainage basin because of its big spatial variability of the environmental conditions, has always been variously used and managed by people. The signs of this management, among others water dammings near mills and fulling-mills, clay workings, sandpits or gravelpits are still very distinct elements of the landscape and have their influence on the present water circulation in this area.

Artykuł nawiązuje do ratyfIkowanej przez Polskę w 1995 r., Konwencji o ochronie różnorodności biologicznej, a jego treść dotyczy bezpośrednio georóżnorodllOści jako tła procesu obiegu wody. Wskazano na budowę geologiczną i rzeźbę terenu oraz na zmiany tych elementów środowiska - jako czynniki główne, decydujące o wielkości retencji powierzchniowej, tempie infIltracji i filtracji wód, natężeniu i wielkości odpływu bezpośredniego, jak też odpływu podziemnego. Przedmiotem zainteresowania jest zlewnia Dzierżąznej - zlewnia badawcza zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej Uniwersytetu Łódzkiego. Znajduje się ona w zachodniej części północnej krawędzi Wyżyny Łódzkiej. Jest to obszar największych miąższości pokrywy plejstoceńskiej w okolicach Łodzi, a także strefa występowania licznych spiętrzeń glacitektonicznych, różnych litologicznie, osadów trzeciorzędowych i czwartorzędowych. SpecyfIka rzeźby i warunków litologicznych w zlewni powoduje zróżnicowanie struktury elementów bilansu wodnego, rozwoju sieci rzecznej, miąższości strefy aktywnej wymiany, itp. Zlewnia Dzierżąznej, ze względu na dużą zmienność przestrzenną warunków przyrodniczych, była i jest różnie zagospodarowywana i wykorzystywana przez ludność. Ślady tej działalności (m. in. w postaci stawów zaporowych po młynach i foluszach, wyrobisk po glinie, piaskowni i żwirowni) nadal są wyrażnym elementem krajobrazu, ponadto odciskają swoje piętno na współczesnym obiegu wody na tym terenie.