Małe miasta w dużych, duże miasta w małych - wspólnoty lokalne czy alienacja w przestrzeni publicznej

Abstract

Co odróżnia duże miasto od małego? Czy jest to jedynie kryterium liczby miesz-kańców? Czy może obecność odpowiedniej rangi funkcje wg teorii ośrodków centralnych Christallera? Poza wymienionymi wskaźnikami należy zwrócić uwagę na samą przestrzeń miejską, a w szczególności na przestrzeń publiczną. O jej istotności w postrzeganiu miasta świadczy częstotliwość pojawiania się w opisach określeń typu „wielkomiejski”, „małomiasteczkowy”, „prowincjonalny”. Współczesne teorie opisujące procesy rozwojowe miast (koncepcja miasta ponowoczesnego) mówią o postępującej mobilności mieszkańców, która prowadzi do rozluźniania się więzi lokalnych i alienacji. Z założenia cechy te przypisuje się dużym miastom (postmetropolis), podczas gdy małe traktowane są jako „ostoje swojskości”. W tym wypadku chodzi tu o tradycyjne układy społeczne, których przejawem jest wspólnota lokalna. Okazuje się jednak, że wspólnoty lokalne zachowały się w dużych miastach, podczas gdy w małych widoczne są postę-pujące procesy alienacji. Zarówno w dużych, jak i małych miastach pojawiają się osiedla grodzone, monitoring, przestrzeń publiczna zastępowana jest przez półpubliczną. Równocześnie w wielu miejscach zachowały się tradycyjne struktury społeczne, przestrzeń publiczna jest traktowana niemal jako własność wspólnoty, zamiast moni-toringu dominuje kontrola społeczna. Co ciekawe, poza małymi miastami zjawiska takie można zaobserwować również w większych, gdzie obszarem identyfikacji są nie całe miasta, a konkretne dzielnice. Oba zjawiska wiążą się ze specyficznymi formami przestrzeni publicznej i zjawiskami w niej zachodzącymi. W artykule autor zajął się obecnością tych procesów w przestrzeni publicznej. Rozważania teoretyczne zostały poparte wynikami badań i obserwacji przeprowadzonych w ostatnich latach w mało-polskich miastach – zarówno tych dużych, jak i małych.

What distinguishes a small city from a big one? Is it merely the number of inhabitants? Or is it the presence of a particular range of functions according to Christaller’s Central Place Theory? Apart from these factors, urban space, and especially public space, plays a significant role in how a cit y is perceived, as evidenced by the frequent usage in descriptions of cities of adjectives such as: “metropolitan”, “small - - town”, and “provincial”. Contemporary theories aimed at describing the developmental processes taking place within cities (e.g. the concept of the postmodern city) point to the increasing mobility of city dwellers, which results in alienation and a loosening of local bonds. This is generally the way big cities (or postmetropolises) are described, whereas small cities are generally per ceived as “havens of the familiar”, mainly due to their traditional social structures, epitomized by the local community. It turns out, however , that local communities have survived in big cities, while small cities are undergoing a process of alienation. Both small and big cities are witnessing a rise in gated housing developments, surveillance cameras, and replacement of the public sphere with a quasi - - public sphere. At the same time, in many places, traditional social structures have been preserved; in them, the public sphere is treated as if it belonged to the community, and social control, rather than surveillance cameras, plays a dominant role. Interestingly, processes very similar to those found in small cities can also be observed in bigger cities, where the community with which citizens identify is not the city as a whole, but rather a particular district. These phenomena are related to specific types of public space and processes that are characteristic of them. In this study, I will discuss these processes in the context of public space. Theoretical reflections will be supported by research and observations conducted in recent years in both big and small cities in the Małopolska region