Subjectivité et genre littéraire dans les métapoèmes de Saint-John Perse

Abstract

Nawiązując do prac W. Krysińskiego, autorka uznaje subiektywność (podmiotowość) za jedną ze „współzależnych instancji” („instances correlatives”) podmiotu, dotyczącą jego miejsca w świecie, pozycji w tekście i relacji z czytelnikiem. Kryterium „subiektywności” w jej przejawach tekstualnych pozwala na opisanie specyfiki i twórczości danego autora. W artykule zostały wzięte pod uwagę cykle: Wiatry, Amers i Ptaki Saint-John Perse'a, które stanowią najpełniejszą realizację jego koncepcji poezji. Symbolizm (np. analogia: wiersz sylabiczny - ptaki) odnosi się tu do języka w świecie. Większość utworów ujawnia porządek metareferencyjny, aktywizujący możliwości języka; te właśnie utwory autorka nazywa metapoematami. Subiektywność w metapoematach to przejaw interakcji pomiędzy podmiotem wypowiedzi a tekstem, z którym prowadzi on dialog. Tak pojmowana, jest sposobem odsłaniania specyficznej dla poety wizji świata, aktualizowanej poprzez doświadczenie osobiste a zarazem tekstualne. Interakcja dokonuje się też między językiem i światem, w rezultacie język działa na czytelnika, burząc jego utrwalone przyzwyczajenia, organizując nowe rozumienie świata. Subiektywność jako kierowanie przez podmiot lekturą winna być uwzględniona przy badaniu gatunku literackiego, zwłaszcza wtedy, gdy nie jest możliwa uniwersalna typologia dyskursów literackich. Sprawę związków między gatunkiem a utworem literackim autorka omawia korzystając z pojęć wprowadzonych przez M. Głowińskiego: inwarianty, elementy zmienne, rozpoznawalność. Organizacja typograficzna (krótsze lub dłuższe zdania uporządkowane w akapity, w numerowane strofy) pozwala rozpoznawać w analizowanych utworach poematy prozą, rodzajowo i gatunkowo niejednorodne. Autor i tekst mogą ustanowić relację względnie autonomiczną wobec podziałów gatunkowych zwracając się do trzeciego elementu - do czytelnika. Subiektywność tworzy pomost między tekstem a czytelnikiem, dzięki czemu odbywa się przemieszczenie systemowej siatki genologicznej w indywidualną formę, autorefleksyjny metapoemat. W metapoematach następuje interakcja pomiędzy panowaniem języka, odpowiedzialnego za subiektywną (podmiotową) wizją świata a komunikacją z innym podmiotem: z odbiorcą, który czyta i aktywnie interpretuje tekst.