Irony and the novel

Abstract

Narodziny każdej powieści można traktować jako podjęcie przez twórcę na nowo dialogu z historią i możliwościami gatunku. Refleksja autora nad problemami produkcji i komunikacji literackiej zawarta w samym dziele pozwala mówić o ujawnianiu się w nim kontekstu metaliterackiego. Operowanie ironią na poziomie meta odgrywa stymulującą rolę w rozwoju powieści. Eskalacja ironicznego stosunku wobec przeszłości i konwencji gatunkowych jest wyrazem rosnącej samoświadomości powieściopisarza. W tym sensie powieść wykazuje związek z tradycją ironii romantycznej jako uświadomienie sobie elementarnych sprzeczności leżących u podstaw każdego zamierzenia twórczego, każdej próby „obiektywizacji tego, co subiektywne”. Dialektyka obiektywności i subiektywności wskazuje na ironię statusu ontologicznego powieści, względność samej jej natury. Cały rozwój powieści można przedstawić jako kolejne próby przezwyciężania sprzeczności wynikających ze sztuczności stosowanych technik pisarskich i ograniczeń konwencji. Dążenie do innowacji i eksperymentów formalnych, świadomą eksploatację pojemności gatunku, poszukiwanie samowiedzy można więc naświetlić jako ironiczną postawę pisarza wobec uprawianego gatunku. Przerost samoświadomości prowadzi do sformułowania tezy o wyczerpaniu możliwości gatunku (John Barth). Jest to jednak przewrotne twierdzenie inspirowane duchem ironii — podobnie jak cała powieść postmodernistyczna, która oferuje ogromne bogactwo form i stylistyk.