La Composition du temps dramatique dans l'oeuvre de Stanislas Wyspiański étudiée d'après "Achilles"

Abstract

Artykuł omawia jeden problem kompozycyjny w obrębie jednego, późnego dramatu Wyspiańskiego, problem, który uznano za ważny, a jego realizację w Achilleis za charakterystyczną dla twórczości krakowskiego dramaturga. Punktem wyjściowym jest próba rekonstrukcji poglądów Poety na sprawę kompozycji czasu i jego funkcji w dramacie i w teatrze. Rekonstrukcję sądów Wyspiańskiego oparto głównie na korespondencji, pracach inscenizacyjnych i wydanym w 1905 r. studium o Hamlecie. Zwrócono uwagę na ewolucję zapatrywań autora Wesela, a za punkt dojścia uznano właśnie sformułowania zawarte w studium o szekspirowskim dramacie. W opisie poglądów Wyspiańskiego na kompozycję czasu dramatycznego podkreślono z jednej strony związek z antycznym modelem zwięzłości dramatycznej, z drugiej strony uwydatniono stopniowe pojawianie się kompozycji, która umieszcza zdarzenia w ciągu czasowym obejmującym noc i dzień. Chwyt ten wiąże się równocześnie z koncepcją „dramatu inteligencji”, a w rezultacie uzyskuje nowe znaczenia zarówno w aspekcie lapidarności fabuły, jak i walorów nastrojowych, symbolicznych czy filozoficznych. Ujęcie czasu dramatycznego jako zestawienia, a zarazem przeciwstawienia nocy i dnia wiąże się również z przesunięciem pojęcia akcji, która zachowując pozory epickie staje się bardziej „wewnętrzna”. Nadanie nocy i dniowi znaczenia dwóch różnych rzeczywistości rządzących się odrębnymi prawami, oderwanie kompozycji czasu dramatycznego od wyraźnej analogii do czasu obiektywnego, pozaliterackiego wiąże koncepcję Wyspiańskiego zarówno z aktualnymi prądami w nauce, jak i przemianami zachodzącymi na terenie europejskiej powieści przełomu wieków.