Relations Between the Holy See and Lithuania: A 100-Year History

Abstract

The Article provides the analysis of the relations of the Holy See and the Republic of Lithuania from the beginning of the State’s independence until the current period. At the outset, the authors give an overview of different stages and key legal issues of the development of the said relations. Further, the research deals with typical provisions and specific features of a concordat as an international agreement. The following part of the article is devoted to the analysis of the provisions of current four agreements between the Holy See and Lithuania, adding comparison with the treaties concluded by the Holy See with other two Baltic States, namely Latvia and Estonia. The research focuses on key legal issues of the cooperation between the Holy See and Lithuania with minor aspects of the intersection of the historical, political, international, and religious context. The authors conclude that in the complex international political landscape, the Holy See has remained one of the most credible partners for Lithuania and a moral authority for the nation, dominated by Catholics. The recognition of Lithuania as a State shortly after its Independence Declaration of 1918 as well as non-recognition of its 50-year occupation significantly contributed to the restoration of the State’s independence in 1990. Although the reestablishment of the independent State of Lithuania being based on the continuation of the State’s identity opened door for securing the validity of the Concordat concluded by the Holy See and the Republic of Lithuania in 1927, it was no longer capable of reflecting new realities, and new fundamental changes required the conclusion of new treaties between the parties. In 2000, the Agreement concerning Juridical Aspects of the Relations between the Catholic Church and the State, the Agreement on Cooperation in Education and Culture, and the Agreement concerning the Pastoral Care of Catholics Serving in the Army were concluded between the Holy See and the Republic of Lithuania, while in 2012, the Agreement on the Recognition of Qualifications Concerning Higher Education occurred. These bilateral agreements reflect typical provisions of concordats arising from their unique nature of combining both political (legal) and ecclesiastical matters and securing autonomy of both parties: they regulate the legal status of the Catholic Church and numerous issues, encompassing institutional matters, religious freedom, religious education, family life, cultural heritage, pastoral care, and many others. These provisions are also similar in the agreements concluded by the Holy See and other two Baltic States, all having no state religion. However, the treaties of the Holy See concluded with Lithuania and Latvia have more common and more elaborated provisions than the agreement with Estonia, while some issues are relevant and, therefore, regulated in respect of merely a particular state.

W artykule zanalizowano stosunki między Stolicą Apostolską a Republiką Litewską od początku niepodległości państwa do dnia dzisiejszego. W pierwszej kolejności autorzy dokonali przeglądu etapów rozwoju tych relacji oraz głównych kwestii prawnych. Następnie w artykule dokonano analizy typowych postanowień konkordatu jako umowy międzynarodowej. Kolejna część artykułu poświęcona jest omówieniu postanowień dotychczasowych czterech umów między Stolicą Apostolską a Litwą, uzupełniając je o porównanie z umowami Stolicy Apostolskiej zawartymi z pozostałymi dwoma krajami bałtyckimi – Łotwą i Estonią. Badanie objęło kwestie prawne współpracy między Stolicą Apostolską a Litwą oraz niektóre aspekty przeplatającego się kontekstu historycznego, politycznego, międzynarodowego i religijnego. Autorzy konkludują, że w złożonym międzynarodowym kontekście politycznym Stolica Apostolska była i pozostaje jednym z najbardziej wiarygodnych partnerów Litwy i jest autorytetem moralnym dla Narodu, którego większość stanowią katolicy. Uznanie Litwy jako państwa wkrótce po ogłoszeniu niepodległości w 1918 r. i nieuznanie jego pięćdziesięcioletniej okupacji znacząco przyczyniły się do przywrócenia niepodległości państwa w 1990 r. Chociaż odrodzenie niepodległego państwa litewskiego oparte na kontynuacji tożsamości państwowej stworzyło przesłanki do obowiązywania od 1927 r. konkordatu zawartego przez Stolicę Apostolską i Republikę Litewską, nie odzwierciedlał on już nowych realiów, ponadto zasadnicze zmiany skłoniły strony do zawarcia nowych umów międzynarodowych. W 2000 r. Stolica Apostolska i Republika Litewska zawarły Umowę o prawnych aspektach stosunków między Kościołem katolickim a państwem, Umowę o współpracy w dziedzinie edukacji i kultury oraz Umowę o katolickim duszpasterstwie wojskowym, a w 2012 r. Umowę o uznawaniu kwalifikacji związanych z wyższym wykształceniem. Te dwustronne porozumienia zawierają postanowienia typowe dla konkordatów, co wynika z ich specyfiki łączenia spraw politycznych (prawnych) i kościelnych oraz zachowania autonomii stron: regulują status prawny Kościoła katolickiego oraz wiele kwestii, w tym instytucjonalne, dotyczące wolności wyznania, edukacji religijnej, życia rodzinnego, ochrony dziedzictwa kulturowego, duszpasterstwa i wiele innych. Postanowienia te są podobne do postanowień zawartych w umowach Stolicy Apostolskiej z dwoma innymi państwami bałtyckimi, Łotwą i Estonią, z których żadne nie ma religii państwowej. Jednak umowy międzynarodowe Stolicy Apostolskiej zawarte odpowiednio z Litwą i Łotwą zawierają więcej bardziej ogólnych i szczegółowych postanowień niż umowa z Estonią; ponadto niektóre kwestie dotyczą tylko konkretnego kraju i dlatego są regulowane jedynie w odniesieniu do niego.