Perseveration als Stilmittel moderner Prosa. Thomas Bernhard und seine Nachfolge in der österreichischen Literatur

Abstract

Jedną z cech współczesnej prozy, abstrahując od treściowych odstępstw, jest m, in. nowatorstwo stylistyczne, oddalone od kanonu tradycyjnej stylistyki. Alois Brandstätter wydobywa w swojej parodii jedną z najbardziej charakterystycznych cech stylu Thomasa Bernharda, uznaną zresztą przez krytykę literacką, która w prozie austriackiej znalazła kontynuatorów: chodzi tu o tzw. Reizwörter (określenie Bernharda), czyli o słowa-"bodźce". Thomas Bernhard, świadomie posługujący się tą metodą, stosuje rekurencję słów-"bodźców" w tekście na zasadzie kompozycji muzycznej, aby uwypuklić "sztuczny" charakter, udziwnienie tekstu, a przez to manipulować uwagą czytelnika. Podstawą lingwistyczną tej metody twórczej jest rezygnacja ze wskazujących na tekst słów "zastępczych", jak np. zaimki, na rzecz powtórzeń, które naśladują psychiczne zaburzenia mowy - persewerację. Sztucznie osiągnięta tym sposobem irytująca monotonia ma, wg wypowiedzi samego Bernharda, funkcję egzystencjalnego protestu, który prowadzi człowieka do klęski, Jak jego bohaterów (książę Saurau, Strauch, Karrer i inni), lub jest postawą do przezwyciężenia, pozytywną alternatywą - jak u postaci "obserwatorów". Tendencja do kapitulacji, klęski z powodu "niemożności"(Verstörung) i zarażenie nią także postaci Bemhardowskich "obserwatorów" znajduje wyraz przede wszystkim w powieściach "Prost" i "Gehen". Tym samym próba osiągnięcia psychologicznej intensywności wyrazu za pomocą bezpośredniego przedstawienia procesów chorobowych zachodzących w mózgu jako perseweracyjnej struktury językowej kończy się rezygnacją przed ową "niemożnością"> przed przeszkodą, której nie można zmienić przez intelektualną korekturę. Immanentna dynamika środków stylistycznych jest kontynuowana z coraz większą konsekwencją także w późniejszych powieściach, jak "Kalkwerk" oraz "Korektur", staje się charakterystyczną postawą epicką, ogarniając - począwszy od monologów szaleństwa, obłędu okresu początkowego twórczości Bernharda - całą jego twórczość i nie jest już przez to umotywowana jakimś Jednym konkretnym przypadkiem "niemożności". Bomhard naraża się tym samym na ataki krytyki, która uważa, że stosuje on pierwotnie funkcjonalną metodę stylistyczną coraz bardziej jako objaw swoistego manieryzmu. Z wyjątkiem Petera Handkego, który mimo fascynacji Bernhardem daleki jest od naśladowania jego stylu, wielu autorów austriackich przejęło od niego podstawę lingwistyczną stylu perseweracyjnego; są to autorzy młodszej generacji, np. Gerd Jonke, którzy są przez to częściowo niesamodzielni., ~ „ Powieść Aloisa Brandstättera "Zu Lasten der Briefträger" , której punktem wyjścia miała być parodia stylu Bernharda, okazuje się zarazem pozytywną kontynuacją i produktywną odnową stylu Bernharda.