Gehalt und Gestalt - O. M. Grafs Autobiographie "Gelächter von aussen" (1966)

Abstract

Oskar Maria Graf (1894-1967) należał nie tylko w czasie Republiki Weimarskiej, lecz także w czasie emigracji antyfaszystowskiej do produktywnych literacko i świadomych politycznie autorów niemieckich. Zarówno w kręgu czytelników, jak i literaturoznawców poświęcono temu autorowi niewiele uwagi. W latach 1961-1962 ukazały się w Polsce dwa z jego głównych dzieł: autobiografia "Jesteśmy więźniami" (1927) i powieść emigracyjna "Spokojny człowiek". W ostatniej książce autora, autobiografii "Gelächter von aussen" (1966) są przedstawione lata 1910-1933. Przekonanie Grafa, że ciężko jest ująć w sposób zwięzły i autobiograficzny przeżycia po roku 1933 wpływa bezpośrednio na sposób opowiadania i kompozycję tego dzieła, "Gelachter von aussen" jest opowiadane bardziej niż inne powieści autobiograficzne z punktu widzenia współczesności. W przeciwieństwie do wcześniejszych autobiografii, autor łamie* tu świadomie granicę między czasem przedstawionym a czasem narracji. Mimo że palące problemy polityczne lat sześćdziesiątych występują w stopniu nieznacznym, to jednak są one .ujęte. Ostatnia księga wspomnień Grafa jest dziełem głęboko humanistycznym, konsekwentnie antyfaszystowskim, napisanym przez autora, który całe swoje życie był sympatykiem ruchu socjalistycznego. Należy podkreślić postępowy charakter tego dzieła, ponieważ można w nim znaleźć także cechy wsteczne - wynikające u Grafa 2 wielu przygnębiających doświadczeń. Całość dorobku twórczego Grafa pokazuje, że gdy autor czerpał bezpośrednio ze swoich wspomnieli i doświadczeń (w Kalendergeschichten, w powieściach umiejscowionych w Bawarii, dotyczących głównie okresu Republiki Weimarskiej, jak również w swoich książkach autobiograficznych) stworzył dzieła o trwałych wartościach. Te dzieła dają jasny obraz życia jego rodaków w okresie ważnych walk-społecznych. Kiedy ogranicza się on tylko do poruszania tych tematów - utwory jego stają się znaczące, §dy zaś wychodzi poza nie - uwidaczniają się ód'razu granice ego poetyckich możliwości.