Separation Theorems as a Theoretical Basis of the Relations Between Calculatorical (internal) and Pagatorical (external) Income Statement and Controlling

Abstract

Celem artykułu jest ocena znaczenia koncepcji separacji dla budowy systemu rachunkowości przedsiębiorstwa. Przedmiotem analizy autora jest (wewnętrzny) rachunek kosztów i wyników, pagatoryczny (zewnętrzny) rachunek zysków i strat oraz system controllingu przedsiębiorstwa. Podział systemu rachunkowości jednostki gospodarczej na dwa podsystemy, tj. rachunek kosztów i wyników dla potrzeb informacyjnych kierowników jednostki oraz podsystem rachunkowości zewnętrznej, nazwany pagatorycznym rachunkiem zysków i strat, a także określenie wzajemnych relacji tych podsystemów oraz ich powiązań z systemem controllingu powinny zostać dokonane przy zastosowaniu zasad i procedur wskazujących, przy jakich założeniach taki podział jest dopuszczalny bez naruszenia funkcji celu. Dążąc do wyspecyfikowania tych zasad, autor przedstawił i ocenił następujące koncepcje odnoszące się do separacji i integracji podsystemów rachunkowości: - teoria Preinreicha-Lücke’go, - koncepcja Kloocka oparta na teorii inwestycji, - podejście oparte na teorii agencji, - podejście zorientowane na rynek kapitałowy. Końcowa część artykułu zawiera propozycje autora i wnioski ważne dla projektowania wewnętrznego rachunku kosztów i wyników, podsystemu rachunkowości finansowej (zewnętrznej) oraz systemu controllingu w jednostce gospodarczej. 1. Na płaszczyźnie operacyjnej system rachunku kosztów jest niezbędny. Może być zorganizowany zgodnie z koncepcją relacyjnej bazy danych. 2. Teoretyczną podbudową formalnej relacji równorzędności pagatorycznego rachunku zysków i strat oraz wewnętrznego rachunku kosztów i wyników jest teoria Lücke’go oraz koncepcje pochodne. 3. Dzięki konsekwentnemu formułowaniu i stosowaniu formalnych teorii separacji oraz rzeczywistych podziałów, rachunek kosztów i controlling dostarczają właściwych informacji potrzebnych do podejmowania decyzji w sprawie różnych problemów wewnętrznych. 4. Jednym z ważnych zadań controllingu jest opracowanie, przetestowanie, wdrożenie oraz utrzymywanie systemu rachunku kosztów dostosowanego do specyfiki firmy. Dzięki uzyskanym informacjom można koordynować wszystkie decyzje kierownictwa, uwzględniając nadrzędny cel przedsiębiorstwa. 5. Niezależnie od wyżej przedstawionych korzyści nie ulega wątpliwości, że choć jesteśmy na właściwym torze, traktując formalne i rzeczywiste podziały jako teoretyczne podstawy rachunku kosztów i controllingu, potrzebne są dalsze badania empiryczne w tej dziedzinie.