„Ich vergleiche, also bin ich“ – Zur Funktion der Metapher in Hans Magnus Enzensbergers Der Untergang der Titanic

Abstract

Bei der Lektüre von Enzensbergers Poem stellt sich zwangsläufig die Frage nach dem Verhältnis von Schrift und Leben. Suggeriert die Indetermination der Metaphern eine Abwesenheit von Sinn, so verweisen die dem Text zugrundeliegenden autobiographischen Reminiszenzen auf eine Verbindlichkeit von Bedeutung. Der Autor des vorliegenden Aufsatzes versucht beide Momente zusammenzudenken, indem er die Metapher als primär anthropologische Kategorie versteht, welche ästhetische Distanz und existenzielles Betroffensein in einen polaren Zusammenhang stellt. Ausgangspunkt der Überlegungen ist hierbei eine bislang von der Forschung nicht berücksichtigte Quelle Enzensbergers: Ossip Mandelstams Essay Gespräch über Dante (1994a).

Enzensberger’s poem inevitably poses questions about the relationship between literature and life. While the ambiguity of the metaphors suggests an absence of meaning, the autobiographical allusions underlying this text point to the necessity of meaning. This essay approaches these aspects of the text as a unity by positing metaphor as a primarily anthropological category that puts aesthetic distance und existential involvement in a polar connection. The starting point of this interpretation is one of Enzensberger’s sources that was previously not taken into account: Ossip Mandelstam’s essay Conversation about Dante (1994a).

Podczas lektury poematu Enzensbergera nieuchronnie narzuca się pytanie o wzajemny stosunek literatury i życia. O ile indeterminacja metafor jest sugestią nieobecności sensu, to leżące u podstaw tekstu autobiograficzne reminiscencje wskazują na zobowiązania znaczeniowe. Autor przedłożonego opracowania podjął próbę mentalnego połączenia obydwu elementów, uznając metaforę pierwotnie za antropologiczną kategorię, która polaryzuje estetyczny dystans oraz egzystencjalny udział. Punktem wyjścia do tych przemyśleń jest nieuwzględniane dotychczas przez badaczy źródło, z którego czerpie Enzensberger: esej Osipa Mandelsztama Rozmowa z Dantem (1994a).