Reformy agrarne w Drugiej Rzeczypospolitej na przykładzie ordynacji chroberskiej

Abstract

Agrarian reforms were one of the many problems facing the Polish state following its rebirth in 1918. The modernisation of agriculture in the Second Polish Republic was driven not only by the need to satisfy a “hunger for land” among the rural population or to rationalise farming in the country, but also by the need to harmonise agrarian relations in parts of the country that had been under the rule of different foreign powers. The flagship undertakings were agricultural reforms implemented under the acts of 1920 and 1925. Issues to be resolved included the abolition of servitudes, and land consolidation. Subdivision work was accelerated by the great economic crisis of 1929–1935, whose negative effects the authorities attempted to alleviate through subdivision carried out under the 1932 Act on facilitating the repayment of onerous debts. The situation in the Chroberz entailed estate examined here was, as in other such estates, somewhat different than in most landed estates. As entailed land was still legally inalienable in the interwar period (it was not covered by the 1920 legislation) and the estate was burdened with debt, the owners were forced to resort to behind-the-scenes dealings with the political elites.

Reformy agrarne były jednym z wielu problemów, przed jakimi stanęło odrodzone w 1918 r. państwo polskie. Przeprowadzana w Drugiej Rzeczypospolitej modernizacja rolnictwa nie dotyczyła jedynie kwestii zaspokojenia „głodu ziemi” wśród ludności wiejskiej czy racjonalizacji prowadzonej na terenie kraju gospodarki rolnej, ale była także związana z potrzebą ujednolicenia stosunków agrarnych, wynikającą z dziedzictwa trzech zaborów w poszczególnych częściach państwa. Sztandarowymi przedsięwzięciami były reformy rolne realizowane na podstawie ustaw z 1920 r. oraz 1925 r., wśród kwestii do rozwiązania znajdowały się także te związane z likwidacją serwitutów czy komasacją gruntów. Prowadzone prace parcelacyjne przyspieszył wielki kryzys gospodarczy lat 1929–1935, którego negatywne skutki starano się niwelować poprzez parcelację prowadzoną na podstawie ustawy o ułatwieniu spłaty uciążliwych zobowiązań z 1932 r. Sytuacja w będącej przedmiotem rozważań ordynacji chroberskiej była, podobnie jak w innych tego typu majątkach, nieco inna od większości ziemskich posiadłości. Grunty ordynackie w dobie dwudziestolecia międzywojennego w dalszym ciągu zgodnie z prawem były niezbywalne (nie zostały objęte literą ustawodawstwa z 1920 r.), co w obliczu ciążącego na majątku długu wymuszało na właścicielach zakulisowe zabiegi wśród elit politycznych.